Η αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού στο ελληνικό και στο αγγλικό δίκαιο: συγκριτική μελέτη

Abstract

Purpose of the thesis is the research and comparison of the special features of the claim on unjust enrichment in Greek and English legal systems, as representative systems of civil and common law.Firstly, the determination of the claim is attempted (First Chapter) through the establishment of a general action in Greek Law compared to its gradual recognition in English Law (§ 2) and the subsidiarity (§ 3). Subsequently, the preconditions for the foundation are being approached (Second Chapter) and particularly, the meaning of the enrichment and its immediacy, three-party enrichment (§ 4) and the meaning of the “unjustified” (§ 5). Thence, the defenses against the claim are examined (Third Chapter) and especially, those of reduction of value or loss of the enrichment compared to change of position (§ 6), of illegality (§ 7) and of limitation (§ 8).Through the research the following have been deduced.Unjust enrichment is considered as the third basic source of obligations in Greek Law, contracts and torts being the first and the second. In English Law unjust enrichment is enlisted next to contract and tort, as an independent source of rights and obligations. Therefore, it is regarded as a general principle and not as a rule of immediate and direct application.In Greek Law the claim is considered as the ultimate remedy for the restitution of the unjustified transfer. Similarly, in English Law it retains a subsidiary role.Both in Greek and in English Law, enrichment of the plaintiff is any improvement of his property status. In English Law it is rather critical weather the enrichment consists in money or in benefits in kind and the subjective valuation of the enrichment is of a significant role.In Greek Law the claim mainly retains a personal character. In England, the matter of immediacy of the enrichment and of three-party relations has been slightly examined and remains controversial.The approach of “unjust factors” of English Law is contrasted to the approach of lack of legal cause of Greek Law, raising a sequence of discussion. The research of the defense of surviving enrichment in Greece and of “change of position” in England reveals notable accordances between the two legal systems.In summarizing the two approaches of the defense of illegality, English and Greek Law agree that the claim should be rejected.Regarding the defense of limitation it has been pointed out that the claim in Greek Law is subject to the general twenty-year limitation, whereas in English Law it is common ground that it is subject to the six-year limitation.In conclusion, the substantial similarity between the two approaches of unjust enrichment is noted, obviously due to the social needs, which has led to its adjusting.

Σκοπός της διατριβής είναι η διερεύνηση και σύγκριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού στο ελληνικό και στο αγγλικό νομικό σύστημα, ως αντιπροσωπευτικά συστήματα του ηπειρωτικού δικαίου και του αγγλοσαξωνικού δικαίου.Κατ’ αρχάς επιχειρείται η οριοθέτηση της αξίωσης (Κεφάλαιο Πρώτο) μέσω της καθιέρωσης γενικής αξίωσης στο ελληνικό δίκαιο σε σχέση με τη βαθμιαία αναγνώρισή της στο αγγλικό δίκαιο (§ 2) και της επικουρικότητας (§ 3). Ακολούθως, προσεγγίζονται οι προϋποθέσεις θεμελίωσης (Κεφάλαιο Δεύτερο) και συγκεκριμένα, η έννοια του πλουτισμού και το ζήτημα της αμεσότητας αυτού, αλλά και του πλουτισμού σε τριμερείς σχέσεις (§ 4), και η έννοια του "αδικαιολογήτου" του πλουτισμού (§ 5). Εν συνεχεία, εξετάζονται οι ενστάσεις ενάντια στην αξίωση (Κεφάλαιο Τρίτο) και ειδικότερα της μείωσης της αξίας ή απώλειας του πλουτισμού σε σχέση με τη "μεταβολή της κατάστασης" (change of position) (§ 6), της παρανομίας (§ 7) και της παραγραφής (§ 8).Από την έρευνα προέκυψαν τα ακόλουθα.Ο αδικαιολόγητος πλουτισμός αποτελεί την τρίτη βασική πηγή ενοχών στο ελληνικό δίκαιο, μετά τις συμβάσεις και τις αδικοπραξίες. Στο αγγλικό δίκαιο, κατατάσσεται δίπλα στη σύμβαση και στην αδικοπραξία ως μια ανεξάρτητη πηγή δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Όμως, πρόκειται για γενική αρχή και όχι για κανόνα άμεσης και ευθείας εφαρμογής.Στο ελληνικό δίκαιο η αξίωση θεωρείται το ύστατο ένδικο μέσο για την αποκατάσταση της χωρίς δικαιολογία περιουσιακής μετακίνησης. Ομοίως, στο αγγλικό δίκαιο διαδραματίζει έναν επικουρικό ρόλο.Τόσο κατά το ελληνικό όσο και κατά το αγγλικό δίκαιο πλουτισμός του εναγομένου είναι κάθε βελτίωση της περιουσιακής κατάστασής του. Για το αγγλικό δίκαιο είναι ιδιαίτερα κρίσιμο εάν ο πλουτισμός συνίσταται σε χρήματα ή σε οφέλη σε είδος και ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο υποκειμενικός υπολογισμός του πλουτισμού.Στο ελληνικό δίκαιο η αξίωση διαθέτει βασικά προσωπικό χαρακτήρα. Στην Αγγλία, το ζήτημα της αμεσότητας του πλουτισμού και των τριμερών σχέσεων έχει ελάχιστα διερευνηθεί και παραμένει αμφιλεγόμενο.Η προσέγγιση των "unjust factors" (παραγόντων αδικαιολογήτου) του αγγλικού δικαίου αντιπαρατίθεται στην προσέγγιση του ελληνικού δικαίου της έλλειψης νόμιμης αιτίας, εγείροντας σειρά συζητήσεων.Η εξέταση της ένστασης του σωζόμενου πλουτισμού στην Ελλάδα και της "μεταβολής της κατάστασης" (change of position) στην Αγγλία αποκαλύπτει αξιόλογες συμφωνίες μεταξύ των δύο νομικών συστημάτων.Συνοψίζοντας τις δύο προσεγγίσεις της ένστασης της παρανομίας, το αγγλικό και το ελληνικό δίκαιο συμφωνούν ότι η αξίωση πρέπει να απορριφθεί. Σε σχέση με την ένσταση της παραγραφής επισημάνθηκε ότι η αξίωση στο ελληνικό δίκαιο υπόκειται στη γενική εικοσαετή παραγραφή, ενώ στο αγγλικό δίκαιο γίνεται δεκτό ότι εμπίπτει στην εξαετή παραγραφή.Εντέλει, διαπιστώνεται η επί της ουσίας ομοιότητα μεταξύ των δύο προσεγγίσεων του αδικαιολόγητου πλουτισμού, η οποία οφείλεται στις κοινωνικές ανάγκες που οδήγησαν στη ρύθμισή του.