Ο αιτιώδης σύνδεσμος ως προϋπόθεση της αδικοπρακτικής ευθύνης

Abstract

The doctoral dissertation at hand examines the element of causation as a prerequisite for tort liability and more specifically its conceptual content, as the latter is specified on the one hand by virtue of the criteria – theories of conditio sine qua non, adequate cause and protective scope of the law, and determined on the other hand by the functional integration of causation in tort law. Determination of the content of the indefinite legal concept of causation codetermines the answer to a question that is fundamental to each and every legal order with regard to the person that will bear the burden of compensation for the damages inflicted upon the members of an organized society in the context of legal and societal interaction. Under a different approach to the principle of casum sentit dominus, whereby the dominus could be interpreted as the person bearing the burden of damages, the teleological dimension of the aforesaid question on imputation of liability is accented, the answer to which may only be given by resorting to the evaluative norms of the principle of justice. Cases of causal uncertainty constitute a challenging field for the effective application of the aforementioned criteria in determining the content of the indefinite legal concept of causation. The distinguishing trait of such cases is found in the insurmountable difficulty to determine, not merely in terms of evidence, but predominantly in terms of substance, the causal connection that is critical for the purpose of imputation of damages. In order to cope with this difficulty, it is suggested that a pragmatic approach to causation should be adopted. This pragmatic approach should take into consideration uncertainty as an element indigenous to the nature of causation, thus reformulating respectively the essence of the applicable causal rule by incorporating thereto the mentioned element of uncertainty. Moreover, the nature and function of causation as an objective element of imputation justifies the evaluation of elements like foreseeability and the protective scope of the law in assessing whether a legally important causal connection exists in a given case, despite the fact that such elements are evaluated in assessing the fault and wrongfulness (illegality) of the tortfeasor’s conduct as well. The reason is that examination of the above elements in the context of causation sheds light on different aspects of the question of liability, such aspects pertaining to the stage of drawing a connection between a conduct already determined as illegal and culpable with the damages. The three causation criteria – theories mentioned above do not indicate or formulate, but presuppose the applicable causal rules as readily known or available. These causal rules form part of the ontological element of causation, the significance of which is particularly illustrated in the context of the conditio sine qua non theory. As an element of imputation, the latter being eminently by virtue of its nature a value judgment, the causal connection is a normative element bearing a significant evaluative dimension. The necessary value judgment, which appears to be precluded from the plain structure of the ontologically oriented theory of conditio sine qua non, is implemented via the criteria of adequacy and the protective scope of the law. By virtue of these criteria the interweaving of the ontological and the deontological dimension of causation is achieved, which is dictated by the necessary functional integration of the element of causation in the field of law.

Αντικείμενο έρευνας στην παρούσα διατριβή αποτελεί ο αιτιώδης σύνδεσμος ως προϋπόθεση της αδικοπρακτικής ευθύνης, και ειδικότερα το περιεχόμενό του, όπως αυτό εξειδικεύεται αφενός μέσα από τα κριτήρια – θεωρίες του αναγκαίου όρου, της πρόσφορης αιτίας και του προστατευτικού σκοπού του κανόνα δικαίου, συμπροσδιορίζεται αφετέρου από τη λειτουργική ένταξη του αιτιώδους συνδέσμου στο δίκαιο της αστικής ευθύνης από αδικοπραξία. Η εξειδίκευση του περιεχομένου της αόριστης νομικής έννοιας του αιτιώδους συνδέσμου συγκαθορίζει την απάντηση στο θεμελιώδες για κάθε έννομη τάξη ερώτημα αναφορικά με το πρόσωπο που θα φέρει το βάρος αποκατάστασης των ζημιών που υφίστανται οι κοινωνοί του δικαίου στο πλαίσιο των σχέσεων αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται σε μια οργανωμένη κοινωνία. Επιχειρώντας μια διαφορετική προσέγγιση στην αρχή casum sentit dominus, όπου ως dominus νοείται ο κύριος της ζημίας επέχοντας θέση μεταβλητής ως προς τον καταλογισμό της ευθύνης, αναδεικνύεται η τελολογική διάσταση του περί καταλογισμού ερωτήματος, η απάντηση στο οποίο δεν μπορεί παρά να δοθεί με αναγωγή στις αξιολογήσεις της ιδέας της δικαιοσύνης.Πεδίο δοκιμασίας της αποτελεσματικής εφαρμογής των κριτηρίων εξειδίκευσης της αόριστης νομικής έννοιας του αιτιώδους συνδέσμου αποτελούν τα πραγματικά αιτιακής απροσδιοριστίας, τα οποία χαρακτηρίζονται από την ουσιαστική – και όχι μόνον αποδεικτική – αδυναμία διάγνωσης της κρίσιμης για τους σκοπούς του καταλογισμού αιτιώδους διαδρομής. Προς αντιμετώπιση της εν λόγω προβληματικής προτείνεται η υιοθέτηση μιας πραγματιστικής εξήγησης της αιτιότητας, η οποία θα λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα ως στοιχείο εγγενές στη φύση της αιτιότητας, αναδιαμορφώνοντας αντίστοιχα το περιεχόμενο του εφαρμοστέου αιτιακού νόμου δια της ενσωμάτωσης σε αυτόν της ως άνω αβεβαιότητας. Περαιτέρω, η φύση και λειτουργία του αιτιώδους συνδέσμου ως αντικειμενικού στοιχείου του καταλογισμού δικαιολογεί την συνεκτίμηση κατά την έρευνα στοιχειοθέτησής του στοιχείων, όπως η προβλεψιμότητα και ο προστατευτικός σκοπός του κανόνα δικαίου, τα οποία συνεκτιμώνται επίσης στο πλαίσιο εξέτασης των στοιχείων της υπαιτιότητας και του παρανόμου αντίστοιχα, για το λόγο ότι φωτίζουν διαφορετικές όψεις του προβλήματος της ευθύνης στο στάδιο σύνδεσης της ήδη κριθείσας ως παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς με τη ζημία.Τα προαναφερθέντα τρία κριτήρια – θεωρίες για τον αιτιώδη σύνδεσμο δεν υποδεικνύουν, ούτε διαμορφώνουν, αλλά προϋποθέτουν γνωστούς τους αιτιακούς νόμους που ανάγονται στο οντολογικό στοιχείο της πρόκλησης, στοιχείο η σημασία του οποίου αναδεικνύεται ιδιαίτερα στο πλαίσιο της θεωρίας του αναγκαίου όρου. Ως κριτήριο καταλογισμού, ο οποίος είναι στη φύση του εξόχως αξιολογικός, ο αιτιώδης σύνδεσμος αναδεικνύεται επίσης σε κανονιστικό στοιχείο με έντονη αξιολογική χροιά. Την αναγκαία αυτή αξιολόγηση, την οποία φαίνεται να αποκλείει η ίδια η δομή της οντολογικά προσανατολισμένης θεωρίας του αναγκαίου όρου, καθιστούν δυνατή τα κριτήρια της πρόσφορης αιτίας και του προστατευτικού σκοπού του κανόνα δικαίου, μέσω των οποίων επιχειρείται η σύζευξη οντολογικής και δεοντολογικής διάστασης του στοιχείου της πρόκλησης, σύζευξη η οποία επιβάλλεται από την αναγκαία λειτουργική ένταξη του στοιχείου του αιτιώδους συνδέσμου στο δικαιικό περιβάλλον.