Κριτική θεώρηση της σύγχρονης μεθοδολογίας των επεμβάσεων αποκατάστασης στα αρχιτεκτονικά μνημεία της αρχαίας βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου: θεωρητικό υπόβαθρο, κριτική παρουσίαση και επαλήθευση

Abstract

It is well known for the architects working on the restoration of architectural heritage that the principals stated until now in the International Charters (particularly, in the Venice Charter - 1964, the Declaration of Amsterdam - 1975 and the Washington Charter – 1987) have formed the contemporary methodology for interventions, creating a clear and binding framework which all approaches and decision-making should respect in the case of the protection of cultural heritage.The 60’s, 70’s and 80’s, with the mentioned Charters, were those that characterized the second half of the 20th century, as the development of the theory for interventions had progressed to such an extent that one could claim that the development procedure was already completed, closing a circle of thinking, beyond of which nothing new could be stated. There is no doubt that these three international documents for guidelines constitute the completion of the gradual development of the thoughts of eminent architects and art historians, the origins of which are localized in Italy in the first half of the 20th century. This particular period, before the creation of the Venice Charter, was characterized by three elements: a) the need to overcome the reconstruction wave, based on theoretical approaches of the second half of the 19th century and which were adopted, on an implementation level to a great degree, also in Italy, b) the experience acquired by the confrontation of the important destructions caused on architectural works and historical centers of big cities in Italy, during the World War II and c) the expression of a new, contemporary, solid, theoretical base for restoration interventions, as a result of a philosophical system and, consequently, of the aesthetics of the 20th century. The most important turning point of the evolution concerning the expression of the restoration principals was, undoubtedly, the Venice Charter.The maturity and the completeness, on a theoretical level, of this design of the methodology for actions was never convincingly doubted until today, proofing strongly its correctness. On the contrary, we couldn’t claim the same thing for the part that concerns the implementation of this methodology. In particular, it is observed that, in many cases, the principals for interventions were not adopted appropriately, despite their universal acceptance. The present research aims to investigate, on the one hand, the effectiveness of the Venice Charter throughout the contemporary needs and, on the other hand, the rephrasing of a certain number of principals and, finally, the need for the expression of new ones. No matter which is the result of this investigation, it seems that an eventual rephrasing of the Venice Charter will have the character of modernization and not of total cancellation.

Είναι γνωστό στους εξειδικευμένους Αρχιτέκτονες Μηχανικούς- Αποκαταστάτες, που ασχολούνται με τις επεμβάσεις αποκατάστασης στα αρχιτεκτονικά μνημεία και σύνολα ότι οι διατυπωμένες αρχές, έτσι όπως αυτές καταγράφηκαν έως τώρα στις Διεθνείς Χάρτες (κυρίως στη Χάρτα της Βενετίας - 1964, στη Διακήρυξη του Άμστερνταμ - 1975 και στη Χάρτα της Ουάσινγκτον - 1987), διαμόρφωσαν τη σύγχρονη μεθοδολογία των επεμβάσεων, οριοθετώντας ένα σαφές και δεσμευτικό πλαίσιο επάνω στο οποίο θα πρέπει να κινούνται οι προσεγγίσεις και οι λήψεις αποφάσεων σχετικά με το θέμα της προστασίας των. Οι δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80, με τις αντίστοιχες κατά σειρά προαναφερόμενες Χάρτες, ήταν εκείνες που χαρακτήρισαν το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα με την ανάπτυξη της θεωρίας των επεμβάσεων σε τέτοιο βαθμό πληρότητας, ώστε θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία εξέλιξης, κλείνοντας ένα κύκλο σκέψης, που πέρα από αυτόν, δεν θα μπορούσε να διατυπωθεί τίποτα το νέο. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι τα τρία παραπάνω διεθνή κείμενα αρχών αποτελούν την ολοκλήρωση μιας σταδιακής εξέλιξης σκέψης επιφανών αρχιτεκτόνων και θεωρητικών της τέχνης, η καταγωγή της οποίας εντοπίζεται αποκλειστικά στον χώρο της Ιταλίας κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα.Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, δηλαδή αυτή πριν από την εμφάνιση της Χάρτας της Βενετίας, χαρακτηρίζεται από τρεις βασικούς παράγοντες: α) την ανάγκη να ξεπεραστεί ο απόηχος των ανακατασκευών, βασισμένων, ως γνωστόν, σε θεωρητικές προσεγγίσεις του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και οι οποίες είχαν υιοθετηθεί, σε επίπεδο εφαρμογής, σε μεγάλο βαθμό και στον χώρο της Ιταλίας· β) την εμπειρία που προέκυψε από την αντιμετώπιση των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στα αρχιτεκτονικά έργα και τα ιστορικά κέντρα των μεγάλων πόλεων της Ιταλίας, και γ) τη διατύπωση μίας νέας, σύγχρονης, στερεής θεωρητικής βάσης των επεμβάσεων αποκατάστασης ως απόρροιας ενός φιλοσοφικού συστήματος και κατ’ επέκταση αισθητικού σχήματος στις αρχές του 20ού αιώνα. Το καθοριστικό σημείο καμπής της εξέλιξης σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση αρχών αποκατάστασης ήταν χωρίς αμφιβολία η Χάρτα της Βενετίας. Η ωριμότητα και η πληρότητα, σε θεωρητικό επίπεδο, αυτού του σχεδιασμού μεθοδολογίας δράσεων δεν αμφισβητήθηκε πειστικά ποτέ έως σήμερα, αποδεικνύοντας έμπρακτα την ορθότητα του. Αντίθετα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο για το σκέλος που αφορά στην εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας. Συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι σε πλήθος περιπτώσεων δεν υιοθετήθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι αρχές επέμβασης, παρά το δεδομένο της καθολικής αποδοχής τους. Η παρούσα έρευνα καλείται να διερευνήσει σε πρώτη φάση την αποτελεσματικότητα της Χάρτας της Βενετίας κάτω από το πρίσμα των σύγχρονων αναγκών, σε δεύτερη την αναδιατύπωση ορισμένου αριθμού αρχών και, τέλος, την ανάγκη σχηματισμού νέων. Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα αυτής της διερεύνησης, φαίνεται ότι η ενδεχόμενη επαναδιατύπωση της Χάρτας της Βενετίας θα λάβει τον χαρακτήρα εκσυγχρονισμού και όχι της απόλυτης ακύρωσής της.