Απάτη και κατάχρηση στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλειας: κοινωνικές, οικονομικές, νομικο-πολιτικές και πολιτιστικές διαστάσεις του φαινομένου στην Ελλάδα με έμφαση στις βασικές συνιστώσες της κοινωνικής μεταρρύθμισης

Abstract

This dissertation aims to investigate if, and to which extent, the quality of governance and the resulting administrative capacity intercepts the emergence of corruption in the social security system. Furthermore, it focuses on examining whether the abuse of social resources in Greece is due to necessity -and as a direct result- of the weak nature of the domestic social protection system.In this study, there are two questionnaires that are used as the primary data collection tools; the data from the digital database of the Integrated Information System, as well as a citation of original narrations from the IKA staff. The analysis is also based on the experiential exploration of secondary data from the World Bank, the World Economic Forum, IMF, Eurostat and O.E.C.D..In conclusion, the search for the underlying factors that lead a portion of the population to commit various acts of social resource squander, confirms the causes of the social security system collapsing. As it emerges from the survey conducted on executives of IKA, the destabilization of the largest insurance institution of Greece is not to be solely blamed on factors such as unemployment, aging and low retirement age, but the underlying micro-politics agenda.The changes that have been imposed and justified from 2010 onwards, as measures to rescue the country from bankruptcy, are welcomed by the staff of the IKA based on their experience, when the changes are related to the structural restructuring of the system, such as the disassociation of the health and pension sectors. On the contrary, they have a heated reaction against measures that impair the social state.The deterioration in the living standards of the social benefits recipients, and their inability to cope with the demands of their daily lives, exacerbates their dissatisfaction towards the governmental authorities and the institution’s ability to provide support for their problems. The lack of confidence in strangers, legal and illegal immigrants, the rise in xenophobia and the resulting rise in popularity of parties with extreme political positions, are naturally a consequence of this situation, which undoubtedly stifles social cohesion.Becoming aware of social injustice caused by the discriminatory treatment of population groups at the expense of society as a whole, which is perpetuated even during the difficult period the country has been facing from 2009 onwards, contributes to the deterioration of the state’s role. Some citizens may even be led to abuse social benefits, since they have no other financial resources to survive on. On the other hand, the adaptation of wrong behavioral models, the acceptance of uncertainty and the attitude "I do not bother, I do not mind" and the selfish perception all lead to the disdain of state institutions.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι πρωτίστως η διερεύνηση του εάν και σε ποιο βαθμό η ποιότητα διακυβέρνησης και η απορρέουσα διοικητική ικανότητα αναχαιτίζουν την εμφάνιση διαφθοράς στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Δευτερευόντως, το ενδιαφέρον εστιάζεται στην ανάγκη εξέτασης του εάν η καταδολίευση πόρων στην Ελλάδα γίνεται από ανάγκη και ως άμεσο αποτέλεσμα του ασθενούς χαρακτήρα του εγχώριου συστήματος κοινωνικής προστασίας. Στη συγκεκριμένη μελέτη, ως εργαλεία συλλογής πρωτογενών δεδομένων χρησιμοποιούνται δύο ερωτηματολόγια, στοιχεία από το ηλεκτρονικό αρχείο του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος, καθώς και παράθεση πρωτότυπων αφηγήσεων στελεχών του ΙΚΑ. Η ανάλυση στηρίζεται ακόμη στην εμπειρική διερεύνηση δευτερογενών δεδομένων από τη World Bank, World Economic Forum, IMF, Eurostat και O.E.C.D. Συμπερασματικά, η αναζήτηση των βαθύτερων παραγόντων που οδηγούν μερίδα του πληθυσμού να προβαίνει σε διάφορες μορφές κατασπατάλησης κοινωνικών πόρων, επιβεβαιώνει τα αίτια κατάρρευσης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Όπως προκύπτει και από την έρευνα που διεξήχθη σε στελέχη του, η αποσταθεροποίηση του μεγαλύτερου ασφαλιστικού οργανισμού δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε παράγοντες, όπως η ανεργία, η γήρανση και τα χαμηλά όρια συνταξιοδότησης αλλά υποβόσκουν, επιπλέον, κίνητρα μικροπολιτικής. Οι αλλαγές που επιβάλλονται και δικαιολογούνται ως μέτρα για τη διάσωση της χώρας από την πτώχευση, από το 2010 και έπειτα, επικροτούνται από τα στελέχη του ΙΚΑ με βάση την εμπειρία τους στην περίπτωση που σχετίζονται με τη δομική και θεσμική αναδιάρθρωση του συστήματος, όπως τον διαχωρισμό του κλάδου υγείας από τον κλάδο σύνταξης. Αντιθέτως, διάχυτη είναι η αντίδρασή τους σε μέτρα που καταλύουν το κοινωνικό κράτος. Η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των δικαιούχων κοινωνικών παροχών, και η αδυναμία τους να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους, διευρύνει τη δυσαρέσκειά τους ως προς την κυβερνητική εξουσία και την ικανότητα των θεσμών να συνδράμουν υποστηρικτικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους αγνώστους, τους μετανάστες και τους μη νόμιμα εισερχόμενους στη χώρα αλλοδαπούς, η αύξηση της ξενοφοβίας και η συνεπαγόμενη ποσοστιαία άνοδος κομμάτων με ακραίες πολιτικές θέσεις είναι φυσικά επακόλουθα της κατάστασης αυτής, κλονίζεται, δε, αδιαμφισβήτητα, η κοινωνική συνοχή. Η συνειδητοποίηση της κοινωνικής αδικίας εξαιτίας της μεροληπτικής αντιμετώπισης πληθυσμιακών ομάδων εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, η οποία διαιωνίζεται ακόμη και κατά τη δύσκολη περίοδο που διανύει η χώρα από το 2009 και έπειτα, συμβάλλει στην υποβάθμιση του ρόλου του κράτους. Ενδεχομένως, ακόμη, να οδηγούνται ορισμένοι πολίτες στην κατάχρηση κοινωνικών επιδομάτων, δεδομένου ότι δεν έχουν άλλους οικονομικούς πόρους επιβίωσης. Από την άλλη πλευρά, η υιοθέτηση λανθασμένων προτύπων συμπεριφοράς, η αποδοχή της αβεβαιότητας και του «δεν βαριέσαι, δεν πειράζει» και η εγωιστική αντίληψη οδηγούν στην απαξίωση των κρατικών θεσμών.