Αστικός εκσυγχρονισμός, οδικό δίκτυο και πόλη: το παράδειγμα της λεωφόρου Συγγρού στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα

Abstract

Syngrou Avenue, the emblematic road that connected Athens with the coastline, opened to the public in November 1904. Its plan was a product of a long negotiation between Greek and foreign engineers, public authorities and private landowners; its construction was interrelated with the introduction of modern ideas about infrastructure and urban planning; and its ground became a field of socio-technical experimentation and a contested space between different land uses and users. Based on the analysis of the paradigm of Syngrou and drawing mainly on archival material and recent theoretical approaches regarding infrastructure planning and construction this dissertation follows the shifts, the tensions and the conflicts that were connected with the production of modern space in Greece at the turn of the 19th century and during the Interwar period. Syngrou Avenue and road infrastructure are examined through the prism of three methodological axes: (i) the study of space and infrastructure through a trans-disciplinary approach, (ii) the reconceptualization of history in urban studies and, (iii) the placement of the Greek city within a broader context of paradigms and cases that are connected and interrelated. The narration begins at the 19th century, a period when the modern ideal of networked infrastructure was constructed, and it ends at the Interwar period, when the discussion about technical modernization acquired in Greece concrete characteristics. In this context it analyses how the idea of modernization was perceived and appropriated in Greece and the ways it was interwoven with the notions of progress and development and with the expectations of emancipation of broader social groups. This interconnection between infrastructure and the urban planning, as this dissertation argues, can open new ways for the study of modernity in different contexts, as the one of the European periphery.

Η λεωφόρος Συγγρού, η εμβληματική λεωφόρος που συνέδεε απευθείας «άνευ παρεκκλίσεων και καμπυλώσεων» την Αθήνα με τη θάλασσα δόθηκε σε δημόσια χρήση το Νοέμβριο του 1904. Ο σχεδιασμός του άξονα ήταν αποτέλεσμα μακράς διαπραγμάτευσης μεταξύ Ελλήνων και ξένων τεχνικών, φορέων της διοίκησης και ιδιοκτητών, η κατασκευή του συναρτήθηκε με την εισαγωγή νεωτερικών απόψεων για την πόλη και τις υποδομές, ενώ το έδαφός του αποτέλεσε επί δεκαετίες πεδίο τεχνολογικού πειραματισμού και διαφιλονικούμενο τόπο μεταξύ διαφορετικών χρήσεων και χρηστών. Μέσα από τη μελέτη του παραδείγματος της λεωφόρου Συγγρού και τη συμβολή αρχειακού υλικού και πρόσφατων θεωρητικών προσεγγίσεων η διατριβή παρακολουθεί τις μετατοπίσεις, τις εντάσεις και συγκρούσεις που σχετίζονται με την παραγωγή του μοντέρνου χώρου στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα και την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η μελέτη της λεωφόρου Συγγρού και των οδικών υποδομών της ελληνικής πόλης επιχειρείται στη βάση τριών μεθοδολογικών αξόνων. Οι άξονες αυτοί σχετίζονται με την επιδίωξη διεπιστημονικής μελέτης του χώρου και των υποδομών, την ανάγκη επανατοποθέτησης της ιστορίας στη Μελέτη της πόλης και την επιλογή ένταξης της ελληνικής πόλης σε ένα ευρύτερο πλαίσιο παραδειγμάτων και περιπτώσεων, τα οποία σχετίζονται και αλληλεπιδρούν και για το λόγο αυτό εντάσσονται σε μια κοινή ιστορία. Η διατριβή ξεκινά τον 19ο αιώνα, όποτε συγκροτούνται οι σύγχρονες θεωρίες του αστικού σχεδιασμού, και κλείνει με την περίοδο του Μεσοπολέμου, περίοδο κατά την οποία θεωρώ πως παίρνει συγκροτημένη μορφή στην Ελλάδα η ιδέα του εκσυγχρονισμού μέσω της κατασκευής αστικών και μεταφορικών υποδομών. Σε αυτό το πλαίσιο διερευνά πώς έγινε αντιληπτή και πώς υλοποιήθηκε στην Ελλάδα η ιδέα του τεχνικού εκσυγχρονισμού και πώς αυτή αρθρώθηκε με την ιδέα της προόδου, την αστική και περιφερειακή ανάπτυξη και τις προσδοκίες χειραφέτησης ευρύτερων κοινωνικών ομάδων. Άλλωστε, όπως υποστηρίζεται στην παρούσα διατριβή, η σύνδεση της υποδομής με την πόλη μπορεί να ανοίξει διόδους για τη μελέτη της νεωτερικότητας και των μορφών που πήρε σε διαφορετικά συμφραζόμενα, όπως αυτό της ευρωπαϊκής περιφέρειας.