Οι τουρκόφωνοι ορθόδοξοι πληθυσμοί στα Βαλκάνια του 19ου αιώνα: οι Γκαγκαούζοι και οι Καραμανλήδες

Abstract

The topic of this paper is a part of the wider context of the problems arising from the phenomenon of immigration in the post-national era. As Orthodox, but Turkish language spekers, the small and dispersed communities of the Karamanlides and the Gagauzes of the Balkans of the 19th century are the main subjects of this paper. The foreword of this work begins with some general comments on the research of the Turkish-speaking populations. Then, with an overview on this Turkish-speaking populations, are identified the Turkish-speakers who are religiously Orthodox, including the Gagauzes and the Karamanlides. In this way, from the present to the past, from the general to the particular, it focuses on the Turkish-speaking Ortodox populations in the Balkans, more specifically on the Karamanlides and the Gagauzes.The study of ethnic identities: "Karamanlides" and "Gagauzes", used occasionally in the Balkan as well as in Western historiography, forced the critical approach and analysis of the works concerning these populations. Historiography remarks concerning the Turkish-speaking Orthodox populations were included in the first chapter of this paper. In this part of the present work is mentioned, chronologically and critically, the main books and articles concerning the Karamanlides and the Gagauzes. We must emphasize that in this bibliographic analysis also includes studies based on archival sources, written in Karamanlika.In the second chapter titled The Karamanlides and the Gagauzes in the Balkans the theories of the origins of Karamanlides and Gagauzes are divided into two parts. The first part of the second chapter is dedicated to the exhibition of the great variety of theories developed from time to time on the issue of the origins of the Karamanlides and the Gagauzes. As in the previous chapter dedicated to the historiography of the subject, the presentation of theories is divided into two levels: theories on the origin of the Karamanlides and theories on the origin of the Gagauzes. Thus the reader can have the full picture of these theories that were created in the 19th century and developed in the 20th century.Subsequently, the second part of the second chapter outlines the most important historical and political events that have influenced the presence of the Karamanlides and the Gagauzes in the Ottoman Balkans. It is then attempted to explore the factors that allowed, apart from the important historical events, especially the contemporary Russian-Turkish wars, the preservation of the Christian character of the Gagauzes and the Karamanlis, and at the same time the facilitation of the creation of communication bridges between to the two populations and other Orthodox of the Ottoman Orthodox Milet.In the next chapter, in the third, it refers to the constituent elements of the cultural identity of the Turkish-speaking Orthodox in the Balkans. In this part of the present paper, emphasis will be placed on the role played by the main platforms of the cultural identity and community consciousness of the Turkish-speaking Orthodox in the Balkans: first, the Constantinople community of Karamanlis and the role that its members played in the creation and dissemination of Karamanlidika, and second, the church and trade, especially the role of representatives of the church (the clergy) and of the merchants who actively participated in the formation and maintenance the 19th century Orthodox consciousness of the Karamanlides and the Gagauzes in the Balkans.The second part of the third chapter refers to the fact that, during the 18th century, the development of commercial activity together with the Ecumenical Patriarchate contributed to the preservation of the unity of the Orthodox Balkan Community. In addition, the presence of the Turkish-speaking Orthodox populations, especially of the Karamanlides, is observed in the intersections of the international trade routes in the Romanian countries. For this reason, the third part of the third chapter was dedicated to the presentation of the indicative example of the two Karamanlis merchants who were included with their activities in international commerce at the beginning of the 19th century. This part of this paper is based on two archival collections (commercial correspondence) that are located in the Romanian National Archives. The central persons of this correspondence, writing in karamanli style, are the brothers Engourlou, Dimitrios and Kiritzi, two Turkish-Orthodox, Karamanlides, settled in Brasov, Romania. The discovery of the letters in Karamanli form gives different information about the commodities and the coins circulating in the Romanian space in the 19th century and most importantly confirms the existence of the Karamanlides merchants in the Romanian countries.In the fourth chapter titled The breadth and the importance of the Karamanli printings, we felt to make a few distinctions in what regards the Karamanli books, in order to promote the leading role of the Karamanli books in preserving the religious identity of all Turkish Orthodox in the Balkans, and the common consciousness of the Orthodox Balkan Peninsula.The similarities between the Karamanlides and the Gagauzes refer to the fifth chapter of this paper. With a comparative analysis of features, will be emphasise the common ethnological and folkloric elements between the Gagauzes and the Karamanlides in the 19th century in the Balkans.

Το θέμα της παρούσας εργασίας εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των προβληματισμών που ανακύπτουν από το φαινόμενο της μετανάστευσης στην μεταεθνική εποχή. Ως Τουρκόφωνοι –Ορθόδοξοι, οι μικρές και διασκορπισμένες κοινότητες των Καραμανλήδων και των Γκαγκαούζων των Βαλκανίων του 19ου αιώνα αποτελούν τα βασικά αντικείμενα αυτού του ερευνητικού διαβήματος Ο Πρόλογος της παρούσας εργασίας ξεκίνα με μερικές γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τα ζητούμενα της έρευνας για τους Τουρκόφωνους πληθυσμούς. Στην συνέχεια, με μια γενική ματιά στην συνολική εικόνα των Τουρκόφωνων πληθυσμών, εντοπίζεται Τουρκόφωνοι που θρησκευτικά είναι Ορθόδοξοι, μεταξύ τους οι Γκαγκαούζοι και οι Καραμανλήδες. Με αυτό το τρόπο, από το παρόν στο παρελθόν, από το γενικό στο ιδιαίτερο, επικεντρώνεται το αντικείμενο της έρευνας προς τους Τουρκόφωνους Ορθόδοξους των Βαλκανίων του 19ου αιώνα και, πιο συγκεκριμένα, προς τους Καραμανλήδες και τους Γκαγκαούζους. Η μελέτη των εθνοτικών προσδιορισμών: «Καραμανλήδες» και «Γκαγκαούζοι», που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς στη βαλκανική, αλλά και στη δυτική ιστοριογραφία, επέβαλε την κριτική προσέγγιση και ανάλυση των έργων που αφορούν τους εν λόγω πληθυσμούς. Η παρουσίαση και οι παρατηρήσεις σχετικά με την ιστοριογραφία για τους Τουρκόφωνους Ορθόδοξους πληθυσμούς συμπεριλήφθησαν στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται, χρονολογικά και κριτικά, στις εργασίες που αφορούν τους Καραμανλήδες και τους Γκαγκαούζους. Πρέπει να τονίσουμε ότι σε αυτή τη βιβλιογραφική ανάλυση περιλαμβάνει και τις μελέτες που έχουν ως βάση αρχειακές πηγές, γραμμένες σε Καραμανλίδικα. Το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο Οι Καραμανλήδες και οι Γκαγκαούζοι στα Βαλκάνια. Θεωρίες για την καταγωγή τους ξεχωρίζεται σε δυο μέρη.Το πρώτο μέρος του δεύτερου κεφαλαίου αφιερώνεται στην έκθεση της μεγάλης ποικιλίας θεωριών που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς γύρω από το ζήτημα της καταγωγής των Καραμανλήδων και των Γκαγκαούζων. Oπως και στο προηγούμενο κεφάλαιο αφιερωμένο στην ιστοριογραφία του θέματος η έκθεση των θεωριών διαχωρίζεται σε δυο επίπεδα: θεωρίες για την καταγωγή των Καραμανλήδων και θεωρίες για την καταγωγή των Γκαγκαούζων. Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να έχει την πλήρη εικόνα των θεωριών αυτών που δημιουργήθηκαν κατά στο 19ο αιώνα και αναπτύχθηκαν στο 20ο αιώνα. Στη συνέχεια, στο δεύτερο μέρος του δευτέρου κεφαλαίου σκιαγραφείται τα σημαντικότερα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα που έχουν επηρεάσει κατά καιρούς την παρουσία των Καραμανλήδων και των Γκαγκαούζων στα τότε Οθωμανικά Βαλκάνια. Στην συνέχεια επιχειρείται η διερεύνηση των παραγόντων που επέτρεψαν, πέρα από τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, κυρίως τους σύγχρονους με την υπό διερεύνηση περίοδο ρώσο- τουρκικούς πόλεμους, τη διατήρηση του χριστιανικού χαρακτήρα των Γκαγκαούζων και των Καραμανλήδων και, ταυτόχρονα, διευκόλυναν τη δημιουργία επικοινωνιακών γεφυρών ανάμεσα στους δυο πληθυσμούς και τους άλλους Ορθόδοξους του Οθωμανικού Ορθόδοξου μιλέτ. Στο επόμενο κεφάλαιο, στο τρίτο, αναφέρεται στα συστατικά στοιχειά της πολιτισμικής ταυτότητας των Τουρκόφωνων Ορθόδοξων των Βαλκάνιων. Σε αυτό το μέρος της παρούσας εργασίας θα δοθεί έμφαση στο ρόλο που διαδραμάτισε οι κυριότεροι στηλόβαθροι της πολιτισμικής ταυτότητας και κοινοτικής συνείδησης των Τουρκόφωνων Ορθόδοξων των Βαλκανίων: πρώτον, την κωνσταντινουπολίτικη κοινότητα των Καραμανλήδων και το ρόλο που τα μέλη της είχαν στη δημιουργία και στην διάδοση της Καραμανλήδικης γραμματείας, και, δεύτερον, η εκκλησία και το εμπόριο, κυρίως το ρόλο των εκπρόσωπων της εκκλησιάς (οι κληρικοί) και του εμπορίου (οι έμποροι) που συμμετείχαν ενεργά στην διαμόρφωση και συντήρησης της Ορθόδοξης συνείδησης των Καραμανλήδων και των Γκαγκαούζων των Βαλκανίων του 19ου αιώνα. Το δεύτερο μέρος του τρίτου κεφαλαίου αναφέρεται στο ό,τι, κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα, η ανάπτυξη της εμπορικής δραστηριότητας αποτέλεσε μαζί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο παράγοντες που ενίσχυσαν την διατήρηση της ενότητας της Ορθόδοξης Βαλκανικής Κοινότητας. Επιπρόσθετα, παρατηρείται, στο πλαίσιο των διασταυρώσεων των εμπορικών γραμμών του διεθνούς εμπορίου στις Ρουμανικές Χώρες, την παρουσία των Τουρκόφωνων Ορθόδοξων, ιδίως των Καραμανλήδων. Γι ’αυτό το λόγο το τρίτο μέρος του τρίτου κεφαλαίου αφιερώθηκε στην προβολή του ενδεικτικού παραδείγματος των δυο Καραμανλήδων εμπόρων που στην αρχή του 19ου συμπεριληφθήκαν με τις εμπορικές τους δραστηριότητες στο διεθνές εμπόριο. Η πήγες αυτού του μέρος της παρούσας εργασίας αποτελείται από δυο αρχειακές συλλογές (εμπορική αλληλογραφία) που βρίσκονται στα Εθνικά Αρχεία της Ρουμανίας. Τα κεντρικά πρόσωπα αυτής της καραμανλήδικης αλληλογραφίας είναι οι αδελφοί Εγγουρλού, ο Δημήτριος και ο Κυρητζής, δυο Τουρκόφωνοι –Ορθόδοξοι, Καραμανλήδες, εγκατεστημένοι στο Μρασόβ της Ρουμανίας. Η ανακάλυψη αυτόν των γραμμάτων σε καραμανλήδικη μορφή δίνουν διαφορές πληροφορίες για τα εμπορεύματα και για τα νομίσματα που κυκλοφορούσαν στο ρομανικό χώρο στο 19ο αιώνα και το πιο σημαντικό επιβεβαιώνει την ύπαρξη των Καραμανλήδων έμπορων στις Ρομανικές Χώρες. Στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο Το εύρος και η σημασία του Καραμανλίδικου εντύπου κρίναμε σκόπιμο να κάνουμε μερικές διακρίσεις σε ό,τι αφόρα το καραμανλήδικο έντυπο, προκειμένου να προβάλουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του καραμανλήδικου βιβλίου στην διατήρηση της θρησκευτικής ταυτότητας όλων των Τουρκόφωνων Ορθόδοξων των Βαλκανίων, αλλά και στη συντήρηση και διαφύλαξη της κοινής συνείδησης των Ορθόδοξων της Βαλκανικής Χερσονήσου. Στις ομοιότητες μεταξύ των Καραμανλήδων και των Γκαγκαούζων γίνεται αναφορά στο πέμπτο κεφάλαιο της παρούσας εργασία. Με μία συγκριτική ανάλυση των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων θα δοθεί έμφαση στα κοινά εθνογλωσσικά και λαογραφικά στοιχεία μεταξύ των Γκαγκαούζων και των Καραμανλήδων των Βαλκανίων του 19ου αιώνα.