Οι ύμνοι της εορτής της πεντηκοστής στην βυζαντινή και μεταβυζαντινή μελοποιΐα

Abstract

The negotiation focuses on hymnological mainly musicological dimension of the issue, blending, derived from the coupling of the speech by the member within the framework of Orthodox worship. In first Part refers to the general context of Pentecost and operating conditions that contributed to forming the hymnography. Reference is made to the Pentecostarion collection, the importance of the feast for the Christian calendar, the liturgical development and the formation of Service of Genuflection on the basis of dynamic coexistence between Asmatic and Monastic Rite. Also included is a description of the printed hymnography of the feast, while commenting on hymnological, poetic and theological point of view, with extra emphasis on sources of theological meanings of the hymns and the poetic form and technique development, both at the artful rhetorical figures level , and their metric. In the same context moves to examine the outside of the form Pentecostarion hymns, also included the unpublished hymns, whose recording and publication occurs in present dessertation. Then the report focuses on a member of outside Idiomela form, which are delivered to palaeobyzantine notation, with representative sample the Sticheron "The Holy Spirit, he said, Christ" in second plagal mode. Based on the joint examination of the three major versions of notation shows that reflect the same, for the most part, melodic contour and probably similar or identical melodical shapes, despite individual differences. Also shows the useful conclusions that confirm and enrich the findings of research on the nature and evolution of two palaeobyzantine notation systems.In second Part exposed structured and encoded relative to the church calendar cycle of Pentecost Byzantine and post-Byzantine musical production, according to the three categories of the ecclesiastical composition, the melodic tradition, style and stylistic peculiarities each of them. The negotiation focuses on the overall supervisory and description of the plurality of Heirmological, Sticherarical and Papadical melodies and compositions contained musicians codes and eminently in less prevalent. Finally, the third Part includes consideration of hymn "Once the languages were conjoined" in fourth plagal mode, the supervisor of the evolution of the composer, as well as the analysis of the composition of Iacobus Protopsalte, which represents the higher melodic version. The comparative examination of the sub-set to music showed the uniformity in melodic contour and the note of the interim endings and the opposite diverging ornamental elements that shape the new compositional treatment. In addition, the specific musical analysis of the aforementioned imported later version indicates the main features of the composition, which, by comparison with the earlier Sticheraria is the shortest way by treatment of the poetic text and hence the fairly diversified and modernity of melody.

Η πραγμάτευση επικεντρώνεται στην υμνολογική και κυρίως μουσικολογική διάσταση του θέματος, συγκερασμός ο οποίος προκύπτει από την σύζευξη του λόγου με το μέλος μέσα στο πλαίσιο της ορθόδοξης λατρείας. Στο πρώτο μέρος γίνεται αναφορά στο γενικότερο πλαίσιο της Πεντηκοστής και στις λειτουργικές προϋποθέσεις που επέδρασαν στην διαμόρφωση της υμνογραφίας της. Γίνεται αναφορά στην συλλογή του Πεντηκοσταρίου, στην σημασία της εορτής για το χριστιανικό εορτολόγιο, στην λειτουργική της εξέλιξη, καθώς και στην διαμόρφωση της ακολουθίας της Γονυκλισίας με βάση την δυναμική συνύπαρξη μεταξύ Ασματικού και Μοναχικού Τυπικού. Επίσης περιλαμβάνεται η περιγραφή της έντυπης υμνογραφίας της εορτής, με παράλληλο σχολιασμό της από υμνολογικής, ποιητικής και θεολογικής απόψεως, με επιπλέον βαρύτητα στις πηγές των θεολογικών νοημάτων των ύμνων, καθώς και στην ποιητική μορφή και τεχνική τους ανάπτυξη, τόσο στο επίπεδο των έντεχνων ρητορικών σχημάτων, όσο και της μετρικής τους. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η εξέταση των εκτός του εντύπου Πεντηκοσταρίου ύμνων της, συμπεριλαμβανομένων επίσης και των αδημοσίευτων, των οποίων η καταγραφή και δημοσίευση συντελείται στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής. Στην συνέχεια, η αναφορά επικεντρώνεται στο μέλος των εκτός του εντύπου Ιδιομέλων, τα οποία παραδίδονται σε παλαιοβυζαντινή σημειογραφία, με αντιπροσωπευτικότερο δείγμα το Στιχηρό "Ο Παράκλητος, ώσπερ έφης, Χριστέ" σέ ήχο πλάγιο του δευτέρου. Με βάση την συνεξέταση των τριών σημαντικότερων σημειογραφικών του εκδοχών διαπιστώνεται ότι αποτυπώνουν το ίδιο, κατά το πλείστον, μελωδικό περίγραμμα και κατά πάσα πιθανότητα παρόμοια ή ίδια μελικά σχήματα, παρόλες τίς επιμέρους αποκλίσεις. Επίσης προκύπτει η εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων που επιβεβαιώνουν και εμπλουτίζουν τα πορίσματα της έρευνας, σχετικά με την φύση και την εξέλιξη των δύο παλαιοβυζαντινών σημειογραφικών συστημάτων. Στο δεύτερο μέρος εκτίθεται συστηματοποιημένη και κωδικοποιημένη η σχετική με τον εορτολογικό κύκλο της Πεντηκοστής βυζαντινή και μεταβυζαντινή μελοποιητική παραγωγή, σύμφωνα με τα τρία Γένη της Εκκλησιαστικής Μελοποιΐας, την μελωδική παράδοση, την τεχνοτροπία και τίς στυλιστικές ιδιαιτερότητες του καθ΄ ενός απ’ αυτά. Η πραγμάτευση επικεντρώνεται στην συνολική εποπτία και περιγραφή του πλήθους των Ειρμολογικών, Στιχηραρικών και Παπαδικών μελών και συνθέσεων που περιέχονται στους μουσικούς κώδικες και εξεχόντως στις λιγότερο διαδεδομένες. Τέλος, το τρίτο Μέρος περιλαμβάνει την εξέταση του Δοξαστικού "Γλώσσαι ποτέ συνεχέθησαν" σέ ήχο πλάγιο του τετάρτου, την εποπτία της εξελικτικής πορείας της μελοποιΐας του, καθώς και την ανάλυση της σύνθεσης του Ιακώβου Πρωτοψάλτου, η οποία εκπροσωπεί την νεότερη μελωδική του εκδοχή. Η συγκριτική εξέταση των επιμέρους μελοποιήσεών του κατέδειξε την ομοιογένεια ως προς το μελωδικό περίγραμμα και την βαθμίδα των εντελών του καταλήξεων και στον αντίποδα τα αποκλίνοντα καλλωπιστικά στοιχεία που διαμορφώνουν την καινότροπη μελοποιητική του μεταχείριση. Επιπροσθέτως, η ειδικότερη μουσική ανάλυση της προαναφερόμενης οψιμότερης του εκδοχής καταδεικνύει τα κύρια μελοποιητικά της γνωρίσματα, τα οποία, σέ σχέση με τα προγενέστερα Στιχηράρια, είναι η κατά συντομότερο τρόπο μεταχείριση του ποιητικού κειμένου και συνακόλουθα η αρκετά διαφοροποιημένη και νεωτερική του μελωδία.