Μελέτη του συστήματος της μετακινούμενης αιγοπροβατοτροφίας στην ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη: μια συστημική προσέγγιση

Abstract

The transhumant sheep and goat farming system is the developed form of nomadism, extensively met in Mediterranean countries ought to their peculiar environmental and climatic conditions characterized by dry and hot summer and rainy winter. Transhumance is a farming system that allows the efficient exploitation of natural resources while at the same time holds a multidimensional character ought to its economical, social, historical and above all environmental character. The aim of this thesis is the systemic approach of transhumant sheep and goat farming system, the subsequent study of the management aspects of transhumant herds, the creation of the social portrait of the the transhumant herder nowadays, the study of the economic establishment of the sheep and goat farming and finally the study of the technical efficiency (TE) of the herds with designation of the technical and social parameters that importantly affect their technical performance. The systemic approach was accomplished according to soft system methodology while the collection of the necessary data was held through a special conducted questionnaire, including questions about management practices, economic data of all coefficients of production as well as social and economic characteristics of the farmers. The total fulfilled questionnaires numbered 551 and belong to transhumant herders of all inland regions of the country and Crete. The collected data were subsequently analyzed through analytical statistic methods and data envelopment analysis. The results reveal that the average Greek transhumant herder nowadays is mainly an elementary school graduate, heir of a transhumant flock with mean age 47 years. The reared sheep are mainly cross breeders of native mountainous Greek breeds while reared goats belongs genetically mainly to native mountainous Greek breeds. The performance of the flocks is limited ought to the nutritional management of the flocks, the stabling conditions and the prevention treatment that in most of the cases is limited. The nutritional management of the flocks is based mainly on grazing especially during their persistence on summer rangelands. The adoption of innovations on production such as the use of milking machines is limited. Interesting were also the relationships revealed by the correlation analysis as indicated that the intensive herds are also innovative, have longest lactating periods, rare mainly sheep, are characterized by less grazing hours and subsequently are gradually leading to the abandonment of transhumance and to the adaption of the “modern” and more intense form of exploitation. The innovative transhumant farms are mainly represented by those that use trucks to move their herds and are characterized by longest distances of transportation. Interesting is also the relationships that links the long distances between winter and summer domiciles with the breeding of goat, the larger herds and the longest daily grazing.Concerning the economic establishment of the herds, family labor prevails while foreign labor accounts approximately 24% to the total. Nutrition expenses indicate the 74% of the variable cost while the sale of the produced milk is the main constitute of gross margin. The average technical efficiency comes up to 0.641 indicating that the mean inefficient farm can ideally produce 35.90% more outputs with the same level of inputs. As far as the influence of technical parameters on TE is concerned it turned out that goat breeding, native mountainous breeds, milking orientation of the production and large flocks are more technical efficient. Lastly the educational level seems to influence TE, with the elementary graduated producers be more technical efficient pointing out probably the experience level of the producers.

Η μετακινούμενη αιγοπροβατοτροφία αποτελεί εξέλιξη του νομαδικού συστήματος εκτροφής και η εμφάνιση της σε μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα έγκειται στις ιδιαίτερες εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν. Πρόκειται για ένα σύστημα εκτροφής ιδιαίτερο και πολυδιάστατο. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στον τρόπο διαχείρισης που επιβάλλει τη μετακίνηση των κοπαδιών μεταξύ πεδινών και ορεινών - ημιορεινών περιοχών, έχοντας ως στόχο την καλύτερη αξιοποίηση της βοσκής. Ακόμη είναι ένα σύστημα πολυδιάστατο λόγω του έντονα οικονομικού, κοινωνικού, ιστορικού και πάνω από όλα περιβαλλοντικού του χαρακτήρα. Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η συστημική προσέγγιση της μετακινούμενης αιγοπροβατοτροφίας με στόχο τη μελέτη της ζωοτεχνικής διαχείρισης των μετακινούμενων κοπαδιών, τη δημιουργία του κοινωνικού «πορτραίτου» των μετακινούμενων κτηνοτρόφων, τη μελέτη της οικονομικής οργάνωσης των κοπαδιών και ακολούθως της τεχνικής αποτελεσματικότητας των εκμεταλλεύσεων• με ανάδειξη διαφορών σε επίπεδο κοινωνικών και τεχνικών παραμέτρων. Η συστημική προσέγγιση του συστήματος έγινε με τη βοήθεια της μεθοδολογίας των ευμετάβλητων συστημάτων, ενώ η συλλογή των απαραίτητων στοιχείων με τη βοήθεια ενός ειδικά διαμορφωμένου ερωτηματολογίου το οποίο περιελάμβανε ερωτήσεις που αφορούσαν παραμέτρους σχετικά με τη διαχείριση των κοπαδιών στους τόπους διαβίωσης, οικονομικά στοιχεία όλων των συντελεστών της παραγωγής αλλά και δημογραφικά στοιχεία των μετακινούμενων κτηνοτρόφων. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων έγινε με επισκέψεις στους τόπους χειμερινής και θερινής διαβίωσης των εκτροφών και στην έρευνα έλαβαν μέρος 551 μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης. Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν επεξεργάστηκαν με τη βοήθεια μεθόδων περιγραφικής στατιστικής ανάλυσης και της περιβάλλουσας ανάλυσης δεδομένων. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο σημερινός μετακινούμενος κτηνοτρόφος είναι συνήθως διάδοχος μετακινούμενων κτηνοτρόφων, απόφοιτος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (στην πλειονότητα των περιπτώσεων), με μέση ηλικία τα 47 έτη. Διατηρεί στην πλειοψηφία μιγάδες αυτόχθονων ορεινού τύπου φυλών πρόβατα και αυτόχθονες ορεινού τύπου φυλές αίγες και οι αποδόσεις των ζώων δεν υπερβαίνουν σημαντικά τις αντίστοιχες αποδόσεις των αυτόχθονων φυλών. Οι περιορισμένες σχετικά αποδόσεις αποδίδονται στην διατροφική διαχείριση των κοπαδιών, στις συνθήκες σταβλισμού αλλά και προληπτικής υγιεινής που δεν επιτρέπουν την εκδήλωση του ανώτερου γενετικού υλικού. Η διατροφική διαχείριση των μετακινούμενων αιγοπροβάτων στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη βόσκηση, κυρίως κατά την παραμονή τους στους τόπους θερινής διαβίωσης, ενώ ο αριθμός των κτηνοτρόφων που έχει υιοθετήσει καινοτομίες όπως η μηχανική άμελξη ή μεθόδους βελτίωσης της αναπαραγωγικής διαχείρισης είναι σχετικά περιορισμένος.Επιπρόσθετα διαπιστώθηκε ότι η υιοθέτηση εντατικών διαχειριστικών πρακτικών συνήθως συνδέεται και με την υιοθέτηση καινοτομιών, όπως η χρήση συρόμενων φορτηγών για τη μετακίνηση των ζώων ή η χρήση αμελκτικής μηχανής, με γαλακτική περίοδο μεγάλης διάρκειας, με περιορισμό της συνολικής διάρκειας βόσκησης στη χειμερινή διαβίωση ενώ είναι περισσότερο συχνή στις εκτροφές προβάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η συσχέτιση των μεγάλων σε μέγεθος κοπαδιών με την εκτροφή των αιγών ή η σύνδεση της εκτροφής των αιγών με περισσότερες ώρες βόσκησης καθόλη τη διάρκεια του έτους. Αναφορικά με την οργάνωση των συντελεστών της παραγωγής, αναδεικνύεται η σημαντική συμμετοχή της οικογενειακής εργασίας με συμμετοχή της ξένης εργασίας σε ποσοστό που δεν υπερβαίνει το 24% περίπου. Οι δαπάνες διατροφής αποτελούν την πλειοψηφία (75% περίπου) των μεταβλητών δαπανών. Στη διαμόρφωση του ακαθάριστου εισοδήματος κυρίαρχο ρόλο κατέχει η πώληση γάλακτος ενώ προβληματισμό δημιουργούν και οι σημαντικά λιγότεροι οικονομικοί πόροι των μετακινούμενων εκτροφών σε σύγκριση με τις εντατικού τύπου εκτροφές. Η μέση τεχνική αποτελεσματικότητα με το πρότυπο των μεταβαλλόμενων αποδόσεων κλίμακας ανήλθε σε 0,641 γεγονός που υποδεικνύει ότι η μέση εκτροφή έχει τη δυνατότητα να παράγει 35,90% περισσότερες εκροές με τα ίδια επίπεδα εισροών. Σε επίπεδο τεχνικών και διαχειριστικών επιλογών φαίνεται πως η εκτροφή αυτόχθονων ορεινού τύπου φυλών, η εκτροφή αιγών, τα μεγαλύτερα μεγέθους κοπάδια αλλά και ο γαλακτοπαραγωγικός προσανατολισμός της παραγωγής, ως διαχειριστικές επιλογές, είναι περισσότερο τεχνικά αποτελεσματικές. Σε επίπεδο κοινωνικών παραμέτρων προέκυψε ότι οι εκτροφές των κτηνοτρόφων αποφοίτων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι περισσότερο τεχνικά αποτελεσματικές, αποτέλεσμα που πιθανό οφείλεται στη μεγαλύτερη (λόγω της απασχόλησης τους από μικρότερη ηλικία αλλά και των περισσότερων ωρών απασχόλησης τους στη διάρκεια της μέρας) εμπειρία τους.