Ευάγριος ο Ποντικός και η ασκητική ορθόδοξη παράδοση των Γαζαίων Πατέρων (Βαρσανουφίου του Μεγάλου, Ιωάννου του Προφήτου και Δωροθέου)

Abstract

This thesis demonstrates that the Fathers of Gaza created a link in the historical patristic chain which joins Evagrius with the latter Sinaitic tradition, and of course Maximus the Confessor, and via them, with the future ascetic and mystical Orthodox tradition. Contemporarily, the Fathers of Gaza did not neglect to examine and criticize the dogmatic mistakes as well as the ascetic position of Evagrius. In order to accomplish the purpose of this study, the analytical, comparative, and historical methods will be used. The analytical method will help provide a detailed study of the theological/ascetical system of Evagrius, as well as the teaching of the Fathers of Gaza. Furthermore, the comparative method will be useful for analyzing the similarities and differences which exist in the teaching from Evagrius as well as the Fathers of Gaza. At the same time, the comparative method will certify the contribution of the ascetic teaching of Evagrius in the Orthodox tradition. Finally, the historical method will prove to what degree the teaching of Evagrius influences, specifically, the Orthodox ascetic tradition and, generally, the Christian Church of the East and the West. This thesis differentiates to a large extent from other contemporary research relating to the study of Evagrius, since it completely discerns (following faithfully the teaching of the Fathers of Gaza) the correct and soul-benefitting points from the heretical and soul-destroying. Whereas on the one hand the correct and soul-benefitting points of Evagrius proceed from the tradition of the spiritual experience of the Egyptian desert, as well as from his teachers, the Cappadocian Fathers; on the other hand, the heretical and soul-destroying points proceed from his Origenism. In any case, the Fathers of Gaza did not justify a specific part of the ascetic teaching of Evagrius deliberately and intentionally, but they implemented it indirectly as a practice of their pastoral work. For this reason with the present thesis we will try to verify that despite all the difficult and serious criticisms of the dogmatic stance of Evagrius, the Fathers of Gaza used selectively his ascetic teaching as much for the formation of their own spirituality as for their pastoral work. Thus in this way, they constitute the traditional paradigm for the latter ascetic and mystical tradition, forming a harmonic union of the Orthodox ascetic tradition with the Evagrian.

Αυτή η διατριβή αποδεικνύει ότι οι Γαζαίοι Πατέρες κατασκευάζουν εκείνο τον κρίκο στην αγιοπατερική ιστορική αλυσίδα, ο οποίος συνδέει τον Ευάγριο με την κατοπινή συναϊτική παράδοση και βέβαια με τον άγ. Μάξιμο τον Ομολογητή και, μέσω αυτών, με τη μετέπειτα ασκητική και μυστική ορθόδοξη παράδοση. Συνάμα, οι Πατέρες της Γάζας δεν λησμόνησαν να ασκήσουν κριτική στις εσφαλμένες δογματικές αλλά και ασκητικές στάσεις του Ευαγρίου. Προκειμένου να πραγματωθεί ο σκοπός αυτής τής μελέτης, χρησιμοποιήθηκε η αναλυτική, η συγκριτική και η ιστορική μέθοδος. Η αναλυτική μέθοδος συνέβαλε στη λεπτομερή διερεύνηση του θεολογικο-ασκητικού συστήματος του Ευαγρίου, αλλά και της διδασκαλίας των Πατέρων της Γάζας. Περαιτέρω, η συγκριτική μέθοδος χρησίμευσε για την αναζήτηση αναλογιών, αλλά και διαφορών, που υφίστανται στις διδασκαλίες του Ευαγρίου από τη μια, και των Γαζαίων Πατέρων από την άλλη. Παράλληλα, η συγκριτική μέθοδος τεκμηρίωσε τη συμβολή των Γαζαίων Πατέρων στην αξιοποίηση της ασκητικής διδασκαλίας του Ευαγρίου στην ορθόδοξη παράδοση. Τέλος, η ιστορική μέθοδος απέδειξε σε ποιό βαθμό η διδασκαλία του Ευαγρίου επηρέασε, ειδικά, την ορθόδοξη ασκητική διδασκαλία και, γενικά, τη χριστιανική Εκκλησία της Ανατολής και της Δύσης. Η διατριβή αυτή διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από πολλές άλλες σύγχρονες μελέτες σχετικά με τη διδασκαλία του Ευαγρίου, διότι διακρίνει εξ ολοκλήρου, ακολουθώντας πιστά τη διδασκαλία των Γαζαίων Πατέρων, τα καλά και ψυχωφελή στοιχεία της διδασκαλίας του Ευαγρίου από εκείνα τα κακόδοξα και ψυχοφθόρα. Τα μεν καλά και ψυχωφελή στοιχεία του Ευαγρίου προέρχονται από την παράδοση και από το βίωμα της αιγυπτιακής ερήμου, καθώς και από τους διδασκάλους του Καππαδόκες Πατέρες· τα δε κακόδοξα και ψυχοφθόρα στοιχεία προέρχονται από τον ωριγενισμό του. Κατά πάσα πιθανότητα, οι Γαζαίοι Πατέρες δεν αξιοποίησαν την ασκητική διδασκαλία του Ευαγρίου εσκεμμένα και εκ προμελέτης, αλλά την εφάρμοσαν έμμεσα κατά την άσκηση του ποιμαντικού τους έργου. Ως εκ τούτου με την παρούσα διατριβή προσπαθήσαμε να αποδείξουμε ότι παρ᾿ όλες τις δύσκολες και σοβαρές κατακρίσεις των δογματικών δοξασιών του Ευαγρίου, οι Γαζαίοι Πατέρες χρησιμοποιούσαν ενίοτε την ασκητική διδασκαλία του τόσο για τη διαμόρφωση της πνευματικότητάς τους, όσο και του ποιμαντικού έργου τους, αποτελώντας κατ᾿ αυτό τον τρόπο για τη μεταγενέστερη ασκητική και μυστική παράδοση το παραδοσιακό πρότυπο της αρμονικής σύζευξης της ορθόδοξης ασκητικής παράδοσης με την ευαγριανή.