Οι μεταχαλκηδόνιοι Άγιοι στα αρμένικα συναξάρια

Abstract

In the present doctoral work, it is shown that the Armenian Church included in her Synaxaria the lives of saints of the Orthodox Church (both Eastern and Western) who lived after the Synod of Chalcedon (451) and the ensuing great schism in the bosom of the one and undivided Church, when the Ancient Eastern Churches (Armenian, Syriac, and Coptic) were separated from the tradition of Constantinople and Rome, following their own liturgical and ecclesiastical life. Moreover, from the study of unedited manuscripts that has been accomplished in this doctoral work, it is demonstrated that the Armenian synaxarion writers, who were also clergymen, included not only post-Chalcedonian saints of the Eastern and Western Church in their Synaxaria but also enriched the texts with new and interesting commentary. In this work, a solution is sought regarding the way in which the martyrdoms and the martyrologies of these saints were included in the Armenian Synaxaria-that is to say, whether it occurred by chance or whether it was the result of systematic and longstanding activities of the Fathers of the Church. Finally, special research is presented on the relationships of the martyrdoms and martyrologies of the Armenian Synaxaria with the corresponding accounts of the Greek Synaxaria. The research follows the historical-philological method. Divided into four chapters, it is based on the study of unedited and published Greek and Armenian manuscripts and the related contemporary bibliography. The first chapter, entitled “The Sources: the Synaxaria,” presents an image of the Greek and Armenian Synaxaria, as well as the Armenian hagiography and martyrological literature from the era of the persecutions until the twelfth century, making reference to the redactions of the Armenian Synaxaria. The second chapter, entitled “The Post-Chalcedonian Saints in the Armenian Synaxaria,” presents all the indications about the Chalcedonian saints in the Armenian Church: in the Armenian Lectionary, the Armenian iconography, in the Armenian Ecclesiastical literature, and so on. Thereafter, charts are presented according to month with post-Chalcedonian saints who originate from the translation of the Synaxarion of Joseph of Constantinople. The third chapter, entitled “The Study of Hagiological Texts,” examines in detail the hagiological texts of the post-Chalcedonian saints, divided into two parts: a) First and second phases of the redaction of the hagiographical texts of the Armenian Synaxaria, and b) Brief and extended hagiographical texts. The fourth chapter, entitled “Philological Problems and the Contribution of the Armenian Synaxaria to Greek Hagiography,” investigates errors in translation. In addition, the present work, which includes new translations of the lives of saints who are common to both the pre-Chalcedonian and post-Chalcedonian Churches, contributes to the enrichment of the Heortologion of the Eastern and Western Christian Churches. Research on the post-Chalcedonian saints in the Armenian and Greek Hagiologies presents a broader scholarly interest, while the present doctoral research on primary sources is likely to spur a new form of comparative hagiographical study.

Στην παρούσα διδακτορική εργασία καταδεικνύεται το γεγονός ότι η Αρμενική Εκκλησία συμπεριέλαβε στα Συναξάριά της βίους αγίων της Ορθόδοξης και της Δυτικής Εκκλησίας που έζησαν μετά τη Σύνοδο της Χαλκηδόνης (451) και το μεγάλο σχίσμα στον κόλπο της μιας και αδιαίρετης Εκκλησίας, οπότε οι Αρχαίες Ανατολικές Εκκλησίες (Αρμενική, Συριακή και Κοπτική) χωρίστηκαν από την παράδοση της Κωνσταντινουπόλεως και της Ρώμης ακολουθώντας τον δικό τους λειτουργικό και εκκλησιαστικό βίο. Επιπλέον, από την έρευνα ανεκδότων χειρογράφων που πραγματοποιείται στην διδακτορική εργασία αποδεικνύεται ότι οι Αρμένιοι συναξαριστές, που ήταν και κληρικοί, όχι μόνον περιελάμβαναν μεταχαλκηδονίους Αγίους της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας στα Συναξάρια τους, αλλά εμπλούτισαν αυτά τα κείμενα με νέα και με ενδιαφέροντα σχόλια. Στην εργασία αναζητείται λύση για τον τρόπο με τον οποίο τα μαρτύρια και τα μαρτυρολόγια αυτών των αγίων συμπεριλήφθηκαν στα Αρμενικά Συναξάρια, εάν ήταν δηλαδή ένα τυχαίο γεγονός ή το αποτέλεσμα συστηματικών και μακροχρόνιων ενεργειών των Πατέρων της Εκκλησίας. Τέλος, ερευνώνται ειδικότερα οι σχέσεις των μαρτυρίων και μαρτυρολογίων των Αρμενικών Συναξαρίων με τα αντίστοιχα των Ελληνικών Συναξαρίων. Η έρευνα ακολουθεί την ιστορικοφιλολογική μέθοδο. Στηρίζεται στη μελέτη ανέκδοτων και εκδεδομένων Ελληνικών και Αρμενικών χειρογράφων και στη σχετική σύγχρονη βιβλιογραφία και διαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο Α’ Κεφάλαιο, με τίτλο “Οι πηγές – τα Συναξάρια” παρουσιάζεται η εικόνα των Ελληνικών και των Αρμενικών Συναξαριών, καθώς επίσης και η Αρμενική Αγιολογία και η Μαρτυρολογική Γραμματεία από την εποχή των διωγμών μέχρι τον 12ο αιώνα και γίνεται αναφορά για τις συντάξεις των Αρμενικών Συναξαριών. Στο Β’ Κεφάλαιο με τίτλο “Οι μεταχαλκηδόνιοι άγιοι στα Αρμενικά Συναξάρια” παρουσιάζονται όλες οι ενδείξεις για τους Χαλκηδόνιους αγίους στην Αρμενική Εκκλησία: στο Αρμενικό Λεκτιονάριο, στην Αρμενική εικονογραφία, στην Αρμενική Εκκλησιαστική Γραμματεία κ.α. Κατόπιν καταγράφονται σε πίνακες οι μετα-Χαλκηδόνιοι άγιοι ανά μήνα, οι οποίοι προέρχονται από τη μετάφραση του Συναξαρίου του Ιωσήφ Κωνσταντινουπολίτη. Στο Γ’ Κεφάλαιο με τίτλο “Η μελέτη των αγιολογικών κειμένων” εξετάζονται λεπτομερώς τα αγιολογικά κείμενα των μετα-Χαλκηδόνιων αγίων, σε δύο μέρη: α) Πρώτη και δεύτερη φάση εντάξεως των αγιολογικών κειμένων στα Αρμενικά Συναξάρια και β) Σύντομα και εκτενή αγιολογικά κείμενα. Στο Δ’ Κεφάλαιο με τίτλο “Φιλολογικά προβλήματα και η συμβολή των Αρμενικών Συναξαρίων στην Ελληνική Αγιολογία” διερευνούμε τα μεταφραστικά λάθη. Όσο για τη συμβολή των Αρμενικών Συναξαρίων στην Ελληνική και Λατινική Αγιολογία έγκειται σε μία παραλλαγή του Εορτολογίου της Βυζαντινής και Λατινικής Εκκλησίας, που περιέχουν μερικά Αρμενικά Συναξάρια. Η έρευνα των μεταχαλκηδόνιων αγίων στην Αρμενική και Ελληνική Αγιολογία παρουσιάζει ευρύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον, ενώ η παρούσα διδακτορική έρευνα σε πρωτογενές υλικό πιθανόν να εγκαινιάζει μια νέα μορφή συγκριτικής αγιολογικής σπουδής.