Αξιολόγηση των συνενώσεων των Δήμων σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών

Abstract

The aim of this doctoral thesis is to evaluate the reforms in local government that took place in Greece and the effects they had on the development of rural areas. The aim of the reforms was the creation of strong local government entities, i.e. powerful and efficient local authorities, able to plan and implement local development policies, and to provide effective and qualitatively superior services to citizens. SWOT analysis is used in order to identify the advantages and disadvantages, opportunities and threats of the reform programmes. The results are analyzed through descriptive statistics, factor analysis and logistic regression. Results indicate that the new reform offers to local government new powers and resources and therefore leads to improved effectiveness; reduced operating costs and promotion of the active participation of citizens in public affairs, by means of local referendums. However, there are also threats created for the reform which are related to the broader financial crisis, the disputes of political powers on the substance of the reform, the boundaries of new municipalities and the needs in personnel.

Σκοπός της συγκεκριμένης διδακτορικής διατριβής είναι η κριτική προσέγγιση και η αξιολόγηση των μεταρρυθμίσεων για την τοπική αυτοδιοίκηση (πρόγραμμα «Ι. Καποδίστριας» και πρόγραμμα «Καλλικράτης») και οι επιπτώσεις που είχαν αυτές στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Στόχος των μεταρρυθμίσεων ήταν η δημιουργία ισχυρής τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή ισχυρών και αποτελεσματικών οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, ικανών να σχεδιάζουν και να υλοποιούν πολιτικές τοπικής ανάπτυξης, καθώς και να παρέχουν αποτελεσματικές και ποιοτικά αναβαθμισμένες υπηρεσίες στους πολίτες. Συνδετικός κρίκος των δυο αυτών μεταρρυθμίσεων είναι η πολιτική των συνενώσεων που ακολουθήθηκε. Για την αξιολόγηση του Προγράμματος «Ι. Καποδίστριας» πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου με τη χρήση ειδικά διαμορφωμένου ερωτηματολογίου.Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση SWOT για τον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων του προγράμματος «Καλλικράτης». Η επιλογή του δείγματος επιχειρήθηκε να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική όσον αφορά την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και τη θεσμική θέση που κατείχαν οι ερωτώμενοι (δήμαρχοι, αντιδήμαρχοι και πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων). Η συλλογή των ερωτηματολογίων έγινε κατά την περίοδο μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος «Ι. Καποδίστριας» και όλοι οι ερωτηθέντες είχαν διατελέσει σε θέσεις διοικητικής ευθύνης κατά την υλοποίηση του Προγράμματος. Επίσης, έγινε προσπάθεια ώστε το δείγμα να είναι αντιπροσωπευτικό και σε επίπεδο μορφολογίας δήμων. Έτσι σ’ αυτό περιλαμβάνονταν ορεινοί, ημι-ορεινοί και πεδινοί αγροτικοί δήμοι. Από το σύνολο των 495 αγροτικών δήμων συλλέχθηκαν ερωτηματολόγια από τους 236 δήμους (ποσοστό απόκρισης 47%), με αντιστοιχία ένα ανά δήμο. Τέλος, επιδιώχθηκε η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος και σε επίπεδο πολιτικής τοποθέτησης των ερωτηθέντων. Γι’ αυτό και οι ερωτηθέντες ανήκαν σε ολόκληρο το ιδεολογικό φάσμα που αναπτύσσονται τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Μετά τη συμπλήρωση των 236 ερωτηματολογίων από τους αιρετούς της τοπικής αυτοδιοίκησης, ακολούθησε η κωδικοποίηση των μεταβλητών, η εισαγωγή των δεδομένων στο στατιστικό πακέτο SPSS v 19.0. και η χρήση της παραγοντικής ανάλυσης. Για να καταγραφούν τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου και των στατιστικών αναλύσεων, όσον αφορά τις επιδράσεις της μεταρρύθμισης σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, χρησιμοποιήθηκαν πολλαπλές και λογιστικές παλινδρομήσεις. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προέκυψε ότι οι συνενώσεις συνέβαλαν ικανοποιητικά στη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, μέσω της ενίσχυσης της τοπικής αυτοδιοίκησης με νέες αρμοδιότητες και πόρους και επομένως στη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της, όπως, επίσης, και στη μείωση του λειτουργικού κόστους και την προώθηση της ενεργούς συμμετοχής των δημοτών στα κοινά. Στις μικρές αγροτικές εδαφικές ενότητες παρατηρείται μεγαλύτερη επιρροή των πολιτών στις λήψεις συλλογικών αποφάσεων, στενότεροι δεσμοί μεταξύ ηγεσίας και πολιτών, μεγαλύτερη ομοιογένεια, υψηλότερος βαθμός συμμετοχής, δια ζώσης επαφές με τους πολιτικούς ηγέτες και τους πολίτες, τελικά καλύτερη αίσθηση του “ανήκειν” στην τοπική κοινωνία.Οι νέοι δήμοι της υπαίθρου, ιδίως οι μικρού μεγέθους, υπερέβησαν τους περιορισμένους ορίζοντες της παλιάς κοινοτικής αυτοδιοίκησης και δημιούργησαν νέες δομές οργάνωσης, βελτιώνοντας τις υποδομές ανάπτυξης νέων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα στον κοινωνικό τομέα που τόσο ανάγκη έχουν οι τοπικές κοινωνίες, και ιδιαίτερα οι ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού. Μέσω των συνενώσεων δόθηκε η δυνατότητα καλύτερου προγραμματισμού της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή έργων τεχνικής υποδομής, κοινωνικού εξοπλισμού, προστασίας του περιβάλλοντος και βελτίωσης της ποιότητας ζωής, όπως επίσης έγινε προσπάθεια να διασφαλιστεί η «εδαφική συνοχή» μέσα από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα τοπικής ανάπτυξης σε κάποιους δήμους (με χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, ενδοδημοτική αποκέντρωση των δημοσίων επενδύσεων και ολοκλήρωση των έργων ύδρευσης, αποχέτευσης, αντιπλημμυρικής προστασίας, διαχείρισης των απορριμμάτων και προστασίας του περιβάλλοντος). Συγκρίνοντας τη νέα κατάσταση στην τοπική αυτοδιοίκηση με αυτή του παρελθόντος, είναι σαφές ότι σε αυτή την περίπτωση η σύγκριση είναι θετική, καθώς οι δήμοι έχουν τη δυνατότητα να επιτυγχάνουν αποτελεσματικότερη διαχείριση των υποδομών, καλύτερες υπηρεσιακές δομές και νέες κοινωνικές υπηρεσίες. Επίσης, μπορούν να προγραμματίζουν και να διεκδικούν αναπτυξιακά έργα, να συμμετέχουν και να διεκδικούν καλύτερα από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Το βασικότερο, όμως, σε σύγκριση με το παρελθόν, είναι ότι με τις συνενώσεις διαμορφώθηκαν εκείνες οι συνθήκες υπέρβασης παλαιών καταστάσεων και πρακτικών που οφείλονταν στις κατακερματισμένες τοπικές κοινωνίες με αδύναμη τοπική αυτοδιοίκηση. Η γενική εικόνα που αποκομίζεται είναι ότι η αναδιάρθρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης που επιχειρήθηκε με τις συνενώσεις κρίνεται σχετικά επιτυχημένη. Ωστόσο, παρατηρήθηκε μια επιφυλακτική στάση, η οποία οφείλεται στην εν μέρει περιορισμένη διάρκεια εφαρμογής του σχεδίου (μια δεκαετία) και στο γεγονός ότι δεν πραγματοποιήθηκε καμία συστηματική και επιστημονική μελέτη αξιολόγησης των συνενώσεων σε ευρεία κλίμακα.