Πνευματική ιδιοκτησία και δίκαιο καταναλωτή: η ισορροπία εννόμων συμφερόντων δικαιούχων και καταναλωτών εντός του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι κίνδυνοι διατήρησης αυτής στο ψηφιακό περιβάλλον και ο ρόλος του δίκαιου του καταναλωτή

Abstract

The present thesis examines certain rules of copyright law from a consumers’ standpoint. At the same time, it examines conflictual cases arising out of the application of consumer legislation on transactions pertaining to copyright-protected subject matter, as well as it synthesizes diverging approaches with the aim of balancing interests, through the application of the fundamental constitutional principle of proportionality. The study is divided into two parts. Part One deals with the relationship of the two branches of law over time, especially with respect to the status of consumers within the domain of copyright law. In this context, the indirect protection of their interests through the limits and limitations of the rights of authors and other rightholders is analyzed. Particular emphasis is given to the principle of exhaustion of the distribution right (art.3§1 d Law 2121/1993), while simultaneously providing an overview of digital exhaustion and the exemption (limitation) of the reproduction right for private use (Article 18 Law. 2121/1993). Furthermore, this part investigates the significance of certain other restrictions on consumers (e.g. the use of works in libraries). Part Two deals with the evolution of the relationship between consumers and rightholders, the transition from the mass supply of works incorporated in a material medium to their supply as digital content and their technical and contractual control through DRM. Consumer Law is considered as a body of law applying in parallel on three (3) main pillars: a) The rules on Unfair Contract Terms (Article 2 of Law 2251/1994, in conjunction with Art. 332 of Civil Code), where the issue for examination is the possible lack of transparency of the terms; b) The rules of consumer information, among which the new articles 3-4 h L.2251 /1994 are essential, since they now lay down explicit information requirements on the use of TPM and their consequences to digital content, as well as Articles 9A- 9I on Unfair Commercial Practices, whose role remains important especially in cases of lack of interoperability and exclusion of use due to geographical constraints; and c) The issue whether a product meets the reasonable expectations of consumers, where the law on the sale of goods is the main legal basis for establishing legal claims, including compensatory damages, while in certain cases Article 6 L.2251/1994 on the liability of producers for defective products may additionally apply. Furthermore, the application of data protection legislation should not be disregarded, in cases where the privacy of consumers is put into question (e.g. monitoring of creative content usage). In conclusion, the notion of the consumer as a subject of protection in the context of copyright law seemed peculiar and could not -until now- be established. This law, however, cannot be seen separated from the legitimate cultural interests of society, taken as a whole. The integration of consumer interests in copyright law contributes towards the achievement of the EU target aiming to position the consumer as the primary actor in the internal market. An individualistic approach to copyright law should serve once more as the basis for justification of this institution. Consumer Protection Law adds another perspective to the interpretation of the exceptions, and can be a tool to improve their legal position, contributing actively to the balance of rights and interests of the parties.

Με την παρούσα διατριβή προσεγγίζονται ορισμένοι κανόνες του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας από την πλευρά των καταναλωτών. Παράλληλα επιχειρείται η εφαρμογή διατάξεων του δικαίου του καταναλωτή, στις συναλλαγές με αντικείμενο προστατευόμενο από την πνευματική ιδιοκτησία, σε περιπτώσεις συγκρούσεων που προκύπτουν στην πράξη, αλλά και η σύνθεση των διαφορετικών προσεγγίσεων, με στόχο την εξισορρόπηση συμφερόντων, μέσω της θεμελιώδους συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας. Η μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη. Το Πρώτο Μέρος αφορά τη σχέση των δύο κλάδων δικαίου διαχρονικά, κυρίως δε τη θέση των καταναλωτών εντός του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Εξετάζεται λοιπόν η έμμεση προστασία των συμφερόντων τους, μέσω των ορίων και περιορισμών των δικαιωμάτων του δημιουργού και των λοιπών δικαιούχων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αρχή της ανάλωσης της εξουσίας (δικαιώματος) διανομής (ά.3§1δ Ν. 2121/1993), με παράλληλη επισκόπηση της ψηφιακής ανάλωσης, καθώς και στην εξαίρεση (περιορισμό) του δικαιώματος αναπαραγωγής για λόγους ιδιωτικής χρήσης (άρθρο 18 Ν. 2121/1993). Κατά τα λοιπά ερευνάται η σημασία ορισμένων άλλων περιορισμών για τους καταναλωτές (π.χ. η χρήση έργων στις βιβλιοθήκες).Το Δεύτερο Μέρος ασχολείται με την εξέλιξη των σχέσεων μεταξύ καταναλωτών και δικαιούχων, τη μετάβαση από τη μαζική διάθεση ενσωματωμένων σε υλικούς φορείς έργων, στην παροχή τους ως ψηφιακού περιεχομένου και τον τεχνολογικό και συμβατικό έλεγχο αυτού μέσω των DRM. Το Δίκαιο του Καταναλωτή, προσεγγίζεται ως παράλληλα εφαρμοστέος κλάδος δικαίου σε τρεις (3) βασικούς πυλώνες: α) Το δίκαιο των Γ.Ο.Σ. (άρθρο 2 Ν. 2251/1994, σε συνδυασμό με ΑΚ 332), όπου ερευνάται η πιθανή αδιαφάνεια των όρων. β) Τους κανόνες πληροφόρησης των καταναλωτών, όπου καίριας σημασίας είναι τα νέα άρθρα 3-4η Ν.2251/1994 που προβλέπουν πλέον ρητά υποχρεώσεις ενημέρωσης περί χρήσης των TPM και των συνεπειών τους στο ψηφιακό περιεχόμενο, ενώ σπουδαίος παραμένει ο ρόλος των άρθρων 9Α- 9ΣΤ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ιδίως σε περιπτώσεις έλλειψης διαλειτουργικότητας και αποκλεισμού χρήσης λόγω γεωγραφικών περιορισμών. γ) Την ανταπόκριση του προϊόντος στις εύλογες προσδοκίες των καταναλωτών, όπου το δίκαιο της πώλησης αποτελεί την κύρια νομική βάση για τη θεμελίωση αξιώσεων, μεταξύ αυτών και αποκατάστασης της επελθούσης ζημίας, συμπληρωματικά εφαρμόζεται σε ορισμένες περιπτώσεις το άρθρο 6 Ν.2251/1994 περί ευθύνης παραγωγού ελαττωματικού προϊόντος, ενώ εξεταστέο παραμένει το δίκαιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων, όταν προσβάλλεται η ιδιωτικότητα των καταναλωτών (π.χ. παρακολούθηση χρήσης δημιουργικού περιεχομένου). Συμπερασματικά η σκέψη για προστασία του καταναλωτή, στα πλαίσια του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας φαίνεται ξένη και δεν μπορούσε μέχρι σήμερα να θεμελιωθεί. Το δίκαιο ωστόσο αυτό δεν μπορεί να ιδωθεί διαχωρισμένο από τα έννομα πολιτιστικά συμφέροντα της ολότητας. Η ένταξη των συμφερόντων των καταναλωτών στο δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας συντελεί στην επίτευξη του στόχου της Ε.Ε. για αναγωγή τους σε κυρίαρχους παράγοντες της εσωτερικής αγοράς. Μία ατομικιστική προσέγγιση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να είναι και σήμερα η βάση δικαιολόγησης του θεσμού αυτού. Το δίκαιο προστασίας των καταναλωτών προσθέτει μία άλλη οπτική γωνία στην ερμηνεία των εξαιρέσεων, ενώ μπορεί να γίνει εργαλείο βελτίωσης της νομικής θέσης τους, συμβάλλοντας δραστικά στην ισορροπία των δικαιωμάτων και συμφερόντων των μερών.