Η εκπαίδευση στη Θάσο, κατά την τελευταία εκατονταετία της οθωμανικής κυριαρχίας (1813-1912): ιστορική και παιδαγωγική θεώρηση

Abstract

The present thesis is a study of all these facts, the procedures, the institutions, the people and the actions that have formed the educational scenery in Thassos, during the last hundred years of the Ottoman domination over the island, which is now considered to be a transitional period of rapid developments both in the economical and the political section. We have set the year 1813 as the beginning of the period we wish to study. It was the year that the Sultan had rendered the island of Thassos to the emperor of Egypt, Mohamed Ali. The year 1912 was set as the last year of the present thesis, since that was the point when Thasos was integrated to the Greek nation, there was a thorough change on its political scenery and there was observed a transition to the Greek educational system. In conclusion, we should report that until 1870 there was observed a significant intellectual and educational regression in the island, since the rudimentary “schools of church”, which had no qualified teachers and a deficient educational program, could not cover the educational needs of the students. In 1870, the municipality established schools in every village of Thassos, while various Education - friendly communities tried to change the political scenery by boosting the intellectual regeneration of the island. However, the progress was not the expected one, given the political organization and the financial facilities of the island. The reasons maybe attributed a) to the settlement of the residents due to the preferential regime and the financial management that were followed by the Egyptians, as well as the lack of nationalistic battles, due to the Greek homogeneity of the population, b) to the lack of a native charismatic leader, who could boost the literal development and contribute to the organization of the education system, c) to the lack of Thassian immigrant benefactors, who could help in the establishment and funding of schools d) to the total absence of financial aid by the Education - friendly communities in Athens and Istanbul, e) to the inaction of the diplomatic office in Kavala, f) to the distance of the Metropolis (in Komotini), g) to the political and local oppositions among the residents of the ten communities in the island, h) to the incapacity of building common schools, i) to the lack of exploitation of the island’s resources by its residents (forests, olive trees and ports). Their stance kept the Thassians in a low financial level and made them unable to contribute financially to their children’s education, j) As a result of their stance, the Egyptian commanders were indifferent, especially after the death of the emperor Ismael.

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια ερευνητική προσπάθεια ανάδειξης όλων εκείνων των γεγονότων, διαδικασιών, φορέων, προσώπων και ενεργειών που διαμόρφωσαν την εκπαιδευτική πραγματικότητα της Θάσου, κατά την τελευταία εκατονταετία της Οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, που ήταν μια μεταβατική περίοδος ραγδαίων οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων. Ως αρχή της χρονικής περιόδου που αποφασίσαμε να μελετήσουμε θέσαμε το 1813, έτος παραχώρησης της Θάσου από τον Σουλτάνο στον ηγεμόνα της Αιγύπτου, Μεχμέτ Αλή. Η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού και το προνομιακό καθεστώς που παραχώρησε ο Μεχμέτ Αλή στους Θασίους, ως απόδοση τιμής για την προστασία που του προσέφεραν οι Θάσιοι σε δύσκολες στιγμές της ζωής του, διαμόρφωσε μια μοναδική περίπτωση πολιτικής διοίκησης του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού, η οποία πιστεύουμε ότι επηρέασε και την Εκπαίδευση. Ως τερματικό χρονικό σημείο της εργασίας ορίστηκε το έτος 1912, αφού τότε η Θάσος ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, άλλαξε ριζικά το πολιτικό σκηνικό και άρχισε η μετάβαση στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Συμπερασματικά, αναφέρουμε ότι μέχρι το έτος 1870 υπήρξε μεγάλη πνευματική και εκπαιδευτική οπισθοδρόμηση στο νησί, καθώς η λειτουργία των υποτυπωδών «σχολείων της εκκλησίας», χωρίς καταρτισμένους δασκάλους και με ελλιπές πρόγραμμα σπουδών δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών. Η ίδρυση κοινοτικών σχολείων σε όλα τα χωριά της Θάσου, μετά το 1870, και οι οργανωμένες προσπάθειες των Φιλεκπαιδευτικών Συλλόγων άλλαξαν το εκπαιδευτικό σκηνικό δίνοντας σημαντική ώθηση στην πνευματική αναγέννηση του νησιού, όχι όμως και την αναμενόμενη για τις δυνατότητες που παρείχε η πολιτική οργάνωση και οι οικονομικές δυνατότητες του νησιού. Τα αίτια μπορούν να αναζητηθούν α) στον εφησυχασμό των κατοίκων από την προνομιακή πολιτική διοίκηση και οικονομική διαχείριση που εφάρμοσαν οι Αιγύπτιοι και από την έλλειψη εθνικιστικών εντάσεων λόγο της ελληνικής εθνικής ομοιογένειας του πληθυσμού της, β) στην απουσία της τοπικής χαρισματικής προσωπικότητας που θα μπορούσε να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη των γραμμάτων και στην οργάνωση της εκπαίδευσης, γ) στην απουσία Θασίων απόδημων ευεργετών που θα μεριμνούσαν για την ίδρυση και χρηματοδότηση ευαγών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όπως γινόταν σε άλλα μέρη της Μακεδονίας και της Ηπείρου, δ) στην ανυπαρξία χρηματικής βοήθειας από τους κεντρικούς Φιλεκπαιδευτικούς Συλλόγους της Αθήνας και της Κων/πολης, οι οποίοι στήριζαν μόνον τα διεκδικούμενα από τους Βουλγάρους χωριά και τα μεγάλα αστικά κέντρα, στ) στην αδράνεια του προξενείου Καβάλας, καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ε) στην απομακρυσμένη έδρα της Μητρόπολης (Κομοτηνή), που δυσχέραινε την πνευματική της αρωγή, ζ) στις πολιτικές και τοπικιστικές αντιπαλότητες μεταξύ των κατοίκων των δέκα κοινοτήτων του νησιού, η) στην αδυναμία ίδρυσης κοινών σχολείων για την εξυπηρέτηση μαθητών/τριών δύο ή τριών κοινοτήτων, αφού οι μεταξύ τους αποστάσεις ήταν μεγάλες και το ορεινό οδικό δίκτυο υποτυπώδες, θ) στην ελλιπή εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του νησιού από τους κατοίκους της (δάση, ελαιώνες και λιμάνια), ι) στην αδιαφορία της αιγυπτιακής διοίκησης, ιδιαίτερα μετά το θάνατο του ηγεμόνα Ισμαήλ.