Η λογοτεχνία ως μηχανισμός μυθοπλασίας επικαθορισμένη από την κοινωνική ιδεολογία: η ποιητική μυθοπλασία του Νίκου Καρούζου

Abstract

Η διατριβή διερευνά τη συνάρτηση ανάμεσα στην ποιητική μυθοπλασία και την κοινωνική ιδεολογία στο έργο του ποιητή Νίκου Καρούζου. Για το σκοπό αυτό προκρίνεται μια εκδοχή της κοινωνιοσημειωτικής προσέγγισης, που συνδυάζει, σε μια θεμιτή σύνθεση, τη μεθοδολογία των Γάλλων θεωρητικών Algidras Greimas και Philippe Hamon με την ιδιαίτερη προβληματική της ελληνικής σημειωτικής παράδοσης. Ο συνδυασμός αυτός εκτίθεται στην Εισαγωγή της διατριβής, κάτω από το γενικό τίτλο «Θεωρητική και μεθοδολογική προσέγγιση του ποιητικού, ιδεολογικά επικαθορισμένου, μυθικού σύμπαντος». Η αναλυτική έκθεση της μεθοδολογίας οργανώνεται στα κεφάλαια, Ι. Η κοινωνιοσημειωτική προσέγγιση, ΙΙ. Η γενετική διάταξη, ΙΙΙ. Οι οπτικές γωνίες, IV. Η διακειμενικότητα, και αποτελεί μια μεθοδολογική και θεωρητική πρόταση στην ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία. Η Εισαγωγή περιλαμβάνει και το κεφάλαιο «Κριτική αποτίμηση της ποιητικής παραγωγής του Νίκου Καρούζου» και παρουσιάζει τα ουσιώδη σημεία των αρνητικών και των θετικών αποτιμήσεων. Η προβληματική που καθορίζει τους άξονες της έρευνας είναι η σχέση του ποιητικού κειμένου με την κυρίαρχη ιδεολογία και τις εναλλακτικές ιδεολογίες (σχέση αναλογίας ανάμεσα στα αξιακά συστήματα) και με την ιστορικά προσδιορισμένη κοινωνική περιοχή (σχέση μετωνυμική ανάμεσα σε κοινωνικές δομές και αξιακά συστήματα). Έτσι αντιμετωπίζεται το σημειωτικό σύστημα του υπό μελέτη κειμένου στη δυναμική του, επιλογή που συνεπάγεται μια γενετική θεώρηση της διάταξης των συνιστωσών του, σε συνάρτηση με τη διαλεκτική που αναπτύσσεται ανάμεσα στο σημειωτικό σύστημα του έργου και στις ευρύτερες κοινωνικές διαδικασίες, τοπικές και διεθνείς. Η διαλεκτική αυτή προτείνεται στη διαδικασία ανάλυσης και στην οργάνωση των κεφαλαίων:Πρώτο κεφάλαιο: Η ιστορική καταστολή vs Δεύτερο κεφάλαιο: Η κοινωνική αντίσταση Αυτή η αντιθετική οργάνωση και η διαλεκτική ανάμεσα στους δυο πόλους μεταγράφει τη σύγκρουση του ποιητικού υποκειμένου με την εξουσία μέσα από την «οπτική γωνία» του «κατεσταλμένου ιστορικού υποκειμένου». Από τη μια είναι οι μηχανισμοί καταστολής, θυμικής χειραγώγησης και ιδεολογικής αλλοτρίωσης από τις παγιωμένες δομές εξουσίας, που παράγουν και αναπαράγουν την ιστορική ιδεολογία, όπως τους βιώνει το «κατεσταλμένο ιστορικό υποκείμενο» μέσα από την οπτική του γωνία, και από την άλλη η αντίδραση, στις παραπάνω ιδεολογικές διαδικασίες, του κοινωνικού αγωνιστή μέσα την οπτική γωνία του «κοινωνικού υποκειμένου». Το τρίτο κεφάλαιο έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση των διακειμενικών σχέσεων του έργου με την ελληνική και ξένη ποίηση, με το ελληνικό και ξένο θέατρο, με την ελληνική και ξένη πεζογραφία. Εκτός από τις ερμηνευτικές προτάσεις στο πλαίσιο της διακειμενικότητας στα μελετώμενα ποιήματα, διευκρινίζεται η σχέση της ποίησης και της ποιητικής του Καρούζου με την ποίηση των Ρίλκε, Χαίλντερλιν , Ρεμπώ, Πόε, Λόρκα, Νοβάλις, Μπωντλαίρ, Βιγιόν, Μαγιακόφσκι, Λωτρεαμόν, Σολωμό, Καβάφη, Καρυωτάκη, Ελύτη, Σεφέρη∙ την ομηρική ποίηση, την ησιόδεια ποίηση, την τραγική ποίηση (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης)∙ τους διαλόγους του Λουκιανού∙ την ελληνική δημοτική ποίηση∙ των θεατρικών κειμένων των Γκαίτε, Σαίξπηρ, Μάρλοου, Ίψεν, Δάντη, Στρίντμπεργκ∙ την πεζογραφία των Καζαντζάκη, Παπαδιαμάντη, Κάφκα, Σουίφτ∙ το Άσμα Ασμάτων. Επιπλέον, διερευνάται η σχέση της ποιητικής δημιουργίας του Καρούζου με το ρομαντισμό, τον αισθητισμό, το συμβολισμό, τον εξπρεσσιονισμό, το φουτουρισμό, τον υπερρεαλισμό. Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί πρόταση στην κοινωνιοσημειωτική προσέγγιση εξετάζοντας τη συνομιλία τού υπό μελέτη κειμένου με άλλα έργα, προγενέστερα και σύγχρονα, αναδεικνύοντας ότι οι ιδεολογικές διαστάσεις του έργου δεν εξαντλούνται στους κώδικές του αλλά ότι εξίσου κοινωνικοί είναι και οι λογοτεχνικοί και πολιτισμικοί κώδικες. Αναδεικνύεται, έτσι, η ποιητική ενός έργου ως ουσιαστικό γνώρισμα της κοινωνικότητάς του.

L’ étude scientifique avec le titre “La littérature comme mécanisme de la mythoplasie determinée de la idéologie sociale. La mythoplasie poétique de Nikos Karouzos.” examine l’ articulation de la mythoplasie poétique et de la idéologie sociale à la poésie de Nikos Karouzos. Pour ce but se préjuge une version de l’ approche sociosémiotique, qui associe, dans une synthèse légitime, la méthodologie d’ Algidras Greimas et la méthodologie de Philippe Hammon, des théoriciens Francais, et la tradition de la sémiotique grecque. Cette synthèse se présente à l’ Introduction du discours, avec le titre “Théorie et méthodologie pour l’ univers poétique mythique, déterminé de l’ idéologie”. Le discours analytique de la méthodologie s’ organise aux chapitres I. L’ approche sociosémiotique II. Le parcours génératif III. Les points de vue IV. L’ intertextualité, et constitue une proposition, méthodologique et théorique, pour la bibliographie scientifique grecque. L’ Introduction du discours comporte, aussi, le chapitre “Appréciation critique de la poésie de Nikos Karouzos” et présente les axes de la critique positive et de la critique négative de son oeuvre poétique. La problématique qui définit les axes de l’ étude est la relation du discours poétique avec l’ idéologie souveraine et les idéologies alternatives (relation d’ analogie entre les systémes de valeurs) et avec la societé determinée historiquement (relation de métonymie parmi les structures sociales et les systémes de valeurs). Alors, se présente le système sémiotique de l’ oeuvre poétique à sa dimension dynamique, choix qui a pour conséquence une considération générative de la disposition de ses composantes, et la dialectique, qui se développe entre le système sémiotique de l’ oeuvre poétique et les procès socials, topiques et internationals. Cette dialectique se propose à l’ analyse et l’ organisation des chapitres:Chapitre premier: L’ abolition historique vs Chapitre deuxième: La résistance socialeCette organisation dialectique entre les deux axes traduit la lutte du sujet poétique avec le pouvoir historique, selon le “point de vue” du “sujet historique réprimé”. D’ une part les mécanismes de la répression, de la manipulation thymique et de la alienation idéologique, qui créent les structures stabilisées du pouvoir historique et qui produisent et reproduisent l’ idéologie historique, comme les présente le “sujet historique réprimé” avec son “point de vue”. D’ autre part la résistance du sujet lutteur social avec son “point de vue”. Le troisième chapitre du discours examine les relations intertextuelles de l’ oeuvre poétique de Nikos Karouzos avec la poésie, grecque et étrangère, avec le théâtre, grec et étranger, avec la prose, grecque et étrangère. Avec les propositions herméneutiques des poèmes qui se présent, s’ éclaircit, aussi, la relation de la poésie et de la poétique de Nikos Karouzos avec la poésie de Rilke, de Höelderlin, de Rimbaud, de Poe, de Lorca, de Novalis, de Baudelaire, de Villon, de Maiakovski, de Lautréamont, de Solomos, de Kavafis, de Kariotakis, d’ Elytis, de Seferis∙ la poésie d’ Homère, d’ Hisiode, des poètes tragiques (Heshyles, Evripides, Sophocles)∙ les dialogues de Loukianos∙ la poésie traditionelle grecque∙ le théâtre de Shaekspere, de Dante, de Strindberg, d’ Ibsen, de Goete, de Marlow∙la prose de Kazantzakis, de Papadiamantis, de Kafka, de Swift∙ le Chant des Chants. Aussi, s’ éclaircit la relation de la création poétique de Karouzos avec le romantisme, l’ esthétisme, le symbolisme, l’ expressionnisme, le futurisme, le surréalisme. Ce chapitre est une proposition à l’ approche sociosémiotique, parce que présente le dialogue entre l’oeuvre poétique et les autres oeuvres, contemporains et antérieurs, et s’ éclaircit que les dimensions idéologiques de l’ oeuvre poétique ne s’ exténuent à ses codes, mais les codes litteraires et culturels sont, aussi, socials. La poétique d’ un oeuvre est un trait caractéristique de sa sociabilité.