Η μυστηριακή ζωή ως άξονας της πνευματικής ζωής στα κείμενα του Αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου

Abstract

St. Nikodemos the Hagiorite has written many important things about the sacramental and ecclesiastical life. This dissertation is concerned with the life of worship and the four mysteries of baptism, chrismation, the divine Eucharist, and confession as found in the writings of St. Nikodemos. The Hagiorite never writes about some bodiless or ethereal spirituality. Rather, he emphasizes the fact that the true spiritual life of man takes place within the Church as a member of the body of Christ. The goal of the spiritual life is deification in Christ. This is actualized within the Church by participating in the holy mysteries and divine services. Within the temple the grace of God works in an especial manner and the unified prayers of the faithful take on a special power. Deification and union with God begins at baptism, as does the incorporation of man into the Church. In this mystery one dies and is resurrected sacramentally with Christ. Baptismal grace assists the Christian throughout his life, but he must live a christian life consistent with his baptismal vows in order for the divine grace to blossom within him. Baptism, by itself, does not save man, but the Christian must co-operate with God and observe the divine commandments. It is unto the remission of sins, but it is not only that. It plays an important role in the daily spiritual life of the believer, and is not just something that happened in the past. St. Nikodemos considers the mystery of chrismation to be a separate mystery from baptism. Just as Christ was first baptized, and then the Holy Spirit descended upon Him, the same thing happens in the Church to the person being baptized. The believer receives the spiritual gifts of the Holy Spirit in a personal manner, but he must live a christian life for those gifts to bear fruit. Furthermore, the holy chrism seals, sets apart, and protects the Christian. St. Nikodemos’ theology of the divine Eucharist is rooted in the patristic tradition. He teaches that the bread and the wine, by the descent and operation of the Holy Spirit, are changed into the body and blood of Christ. He asserts that every crumb of the sanctified bread and every drop of the sanctified wine contains the whole Christ. He zealously supports frequent Communion, because without Holy Communion the Christian cannot live spiritually. He presupposes, however, serious ascetical and spiritual preparation. Divine Communion is also the greatest weapon in the invisible warfare. St. Nikodemos describes the mystery of confession and repentance as a second baptism. Confession is called a second baptism because it cleanses the sinner from the leprosy of sin. There does not exist a sin that cannot be forgiven by the grace of God if true repentance and the appropriate disposition exist. The Saint stresses the importance of frequent confession. Confession and repentance, like the other mysteries, is a powerful weapon against the devil and sin. There is always the danger of the holy mysteries to take on a magical character and the act of going to church to become routine. St. Nikodemos, however, describes exactly what the mysteries are, why they are required for the life of the Christian, and how he should participate in them existentially with faith and knowledge. The pastoral teaching of the divine Father encourages the faithful to take their Christian life very seriously and to live the life in Christ with zeal and eagerness.

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἔχει γράψει πολλὰ σημαντικὰ πράγματα περὶ τῆς μυστηριακῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Αὐτὴ ἡ διατριβὴ ἀναφέρεται στὴ λατρευτικὴ ζωὴ καὶ στὰ τέσσερα μυστήρια τοῡ βαπτίσματος, χρίσματος, τῆς θείας Εὐχαριστίας, καὶ ἐξομολογήσεως ὅπως ἀναφέρονται στὰ κείμενα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Ὁ Ἁγιορείτης ποτὲ δὲν γράφει γιὰ ἕνα ἀσώματο σπιριτουαλισμὸ ἢ γιὰ μία αἰθέρια πνευματικότητα, ἀλλὰ ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ ἀληθινὴ πνευματικὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο διαδραματίζεται μέσα στὴν Ἐκκλησία ὡς μέλος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ὁ σκοπὸς τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ θέωση ἑν Χριστῷ. Αὐτὸ πραγματοποιεῖται μέσα στὴν Ἐκκλησία μὲ τὴ συμμετοχὴ στὰ ἅγια μυστήρια καὶ στὶς θεῖες ἀκολουθίες. Μέσα στὸ ναὸ ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἐνεργεῖ μὲ ἕνα εἰδικὸ τρόπο, καὶ οἱ ἡνωμένες προσευχὲς τῶν πιστῶν ἔχουν ἰδιαίτερη δύναμη. Ἡ θέωση καὶ ἡ ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ Θεὸ ἀρχίζει στὸ βάπτισμα, ὅπως καὶ ἡ ἐνσωμάτωσή του στὴν Ἐκκλησία. Σὲ αὐτὸ τὸ μυστήριο ὁ ἄνθρωπος πεθαίνει καὶ ἀνασταίνεται μυστηριακῶς μὲ τὸ Χριστό. Ἡ βαπτισματικὴ χάρη βοηθάει τὸ Χριστιανὸ σὲ ὅλη του τὴ ζωή, ἀλλὰ πρέπει νὰ ζῇ μία χριστιανικὴ ζωὴ σύμφωνα μὲ τοὺς βαπτισματικοὺς ὄρκους του γιὰ τὴ θεία χάρη νὰ βλαστήσῃ μέσα του. Τὸ βάπτισμα μόνο του δὲν σώζει τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ ὁ Χριστιανὸς πρέπει νὰ συνεργῇ μὲ τὸ Θεὸ καὶ νὰ διατηρῇ τὶς θεῖες ἐντολές. Εἶναι εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτό. Παίζει σπουδαῖο ῥόλο στὴν καθημερινὴ πνευματικὴ ζωὴ τοῦ πιστοῦ, καὶ δὲν εἶναι μόνο κάτι τοῦ παρελθόντος. Ὁ ἅγιος Νικόδημος θεωρεῖ τὸ μυστήριο τοῦ χρίσματος ὡς ἕνα ξεχωριστὸ μυστήριο ἀπὸ τὸ βάπτισμα. Καθὼς ὁ Χριστὸς ἐβαπτίσθει πρώτα καὶ μετὰ κατέβηκε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐπάνω Του, τὸ ἴδιο συμβαίνει στὴν Ἐκκλησία σὲ αὐτὸν ποὺ βαπτίζεται. Ὁ πιστὸς λαμβάνει τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος προσωπικῶς, ἀλλὰ πρέπει νὰ ζῇ μία χριστιανικὴ ζωὴ γιὰ αὐτὰ τὰ χαρίσματα νὰ καρποφορήσουν. Ἐπιπλέον, τὸ ἅγιο χρίσμα σφραγίζει, ξεχωρίζει, καὶ προστατεύει τὸ Χριστιανό. Ἡ θεολογία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου περὶ τῆς θείας Εὐχαριστίας εἶναι ῥιζωμένη στὴν ἁγιοπατερικὴ παράδοση. Διδάσκει ὅτι ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος, διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως καὶ ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μεταβάλονται εἰς τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Ἐπιβεβαιώνει ὅτι κάθε ψίχουλο τοῦ ἁγιασμένου ἄρτου καὶ κάθε σταγόνα τοῦ ἁγιασμένου οἴνου περιέχει ὅλον τὸ Χριστό. Ὑποστηρίζει μὲ ζῆλο τὴ συχνὴ μετάληψη διότι χωρὶς τὴ θεία Κοινωνία δὲν μπορεῖ νὰ ζῇ πνευματικῶς ὁ Χριστιανός. Προϋποθέτει, ὅμως, σοβαρὴ ἀσκητικὴ καὶ πνευματικὴ προετοιμασία. Ἡ θεία Κοινωνία εἶναι ἐπίσης τὸ μεγαλύτερο ὅπλο στὸν ἀόρατο πόλεμο. Ὁ ἅγιος Νικόδημος περιγράφει τὴν ἐξομολόγηση καὶ μετάνοια ὡς δεύτερο βάπτισμα. Ἡ ἐξομολόγηση καλεῖτε δεύτερο βάπτισμα ἐπειδὴ καθαρίζει τὸν ἁμαρτωλὸ ἀπὸ τὴ λέπρα τῆς ἁμαρτίας. Δὲν ὑπάρχει καμία ἁμαρτία ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ συγχωρηθῇ ἀπὸ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ὅταν ὑπάρχει ἀληθινὴ μετάνοια καὶ κατάλληλη διάθεση. Ὁ Ἅγιος τονίζει τὴ σπουδαιότητα τῆς συχνῆς ἐξομολογήσεως. Ἡ ἐξομολόγηση καὶ ἡ μετάνοια, ὅπως καὶ τὰ ἄλλα μυστήρια, εἶναι ἕνα ἰσχυρὸ ὅπλο κατὰ τοῦ διαβόλου καὶ τῆς ἁμαρτίας. Πάντοτε ὑπάρχει ἕνας κίνδυνος τὰ ἅγια μυστήρια νὰ πάρουν μαγικὸ χαρακτήρα καὶ ὁ ἐκκλησιασμὸς νὰ γίνῃ σὰν ῥουτίνα. Ἀλλὰ ὁ ἅγιος Νικόδημος ἐξηγεῖ ἀκριβῶς τί εἶναι τὰ μυστήρια, γιατὶ εἶναι ἀπαραίτητα στὴ ζωὴ τοῦ Χριστιανοῦ, καὶ πῶς πρέπει νὰ μετέχῃ σὲ αὐτὰ ὑπαρξιακῶς μὲ πίστη καὶ γνώση. Ἡ ποιμαντικὴ διδασκαλία τοῦ θείου Πατρὸς παροτρίνει τοὺς πιστοὺς νὰ πάρουν τὴ Χριστιανική τους ζωὴ πολὺ σοβαρῶς καὶ νὰ ζήσουν τὴν ἐν Χριστῷ ζωὴ μὲ ζῆλο καὶ προθυμία.