Το νομικό καθεστώς των πατριαρχικών και σταυροπηγιακών μονών στην ελληνική επικράτεια

Abstract

The institution of Patriarchal and Stauropegial Monasteries, i.e. the subordination of some Monasteries directly to the Patriarch concerned instead of the local Bishop, through the prorogation of ecclesiastical jurisdiction, is one of the most ancient institutions in the Orthodox Church, with particularly lasting tradition in the klima of the Ecumenical Patriarchate. The establishing of “stauropegia” within the Greek territory is possible only under the jurisdiction of the Ecumenical Patriarch, although currently the Church of Greece has established the foundation of Stauropegial Monasteries under the jurisdiction of its Holy Synod. The goal of the thesis was to document the extent and the way through which the existence of individual ecclesiastical jurisdictions in the Greek territory affects the organization and operation of Patriarchal and Stauropegial Monasteries, through analysis, comparative overview and synthetic presentation of their legal status. The research is limited from the period of the Turkish rule until present times, with the essential retrospection into the Byzantine period, in so far as was considered necessary to clarify the nomocanonical framework, which was formed predominantly by custom enshrined by synodical decisions over the centuries. The issue of the foundation and operation of Patriarchal Stauropegia remains current and practical, with important implications in the field of interchurch relations, despite the considerable gaps of modern Greek legislation.

Ο θεσμός των Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Μονών, δηλαδή η κατά παρέκταση της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας υπαγωγή ορισμένων Μονών απευθείας στον οικείο Πατριάρχη αντί του επιχώριου Αρχιερέα, αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους θεσμούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας, με ιδιαιτέρως μακρά παράδοση στο κλήμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Εντός της ελληνικής επικράτειας είναι δυνατή, κατά το δίκαιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η ίδρυση «σταυροπηγίων» μόνον από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, παρότι σήμερα στους κόλπους της Εκκλησίας της Ελλάδος, έχει θεσμοθετηθεί και η υπαγωγή Σταυροπηγιακών Μοναστηρίων στην οικεία Ι. Σύνοδο. Στόχος της διατριβής ήταν να διαπιστωθεί σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο η ύπαρξη των επιμέρους εκκλησιαστικών δικαιοταξιών της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα επηρεάζει την οργάνωση και τη λειτουργία των Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Μονών, μέσα από την ανάλυση, συγκριτική επισκόπηση και συνθετική παρουσίαση του νομικού καθεστώτος αυτών. Η έρευνα οριοθετήθηκε από την περίοδο της τουρκοκρατίας μέχρι και τους νεότερους χρόνους, με τις απαραίτητες αναδρομές και στη βυζαντινή περίοδο, στο μέτρο που αυτό κρίθηκε αναγκαίο για τη διασάφηση του νομοκανονικού πλαισίου, το οποίο διαμορφώθηκε κατεξοχήν εθιμικώς και κατοχυρώθηκε με συνοδικές αποφάσεις μέσα στην πάροδο των αιώνων. Η ίδρυση και λειτουργία των Πατριαρχικών Σταυροπηγίων στην ελληνική επικράτεια, παραμένει ένα ζήτημα επίκαιρο και πρακτικό με σημαντικές προεκτάσεις στις διεκκλησιαστικές σχέσεις, και τούτο παρά τα σημαντικά κενά της σύγχρονης ελληνικής νομοθεσίας.