Το οικοσύστημα των λιμνών Βεγορίτιδας και Πετρών: χλωρίδα, βλάστηση και φυτογεωγραφία

Abstract

The aim of the present study is to investigate the flora and the vegetation in the Natura 2000 network site “Limnes Vegoritida – Petron” (GR 1340004). The study area is located at north-central floristic region of Greece, in W. Macedonia, and characterized by the presence of dry calcareous grasslands, as well as it hosts forests of Quercus trojana, a Balkan species with restricted and phytogeographically interesting distribution. To investigate the flora of the study area, ca. 2500 plant speciments were collected from 15 major, geographically defined, collecting localities. In total 615 terrestrial and 49 aquatic taxa were recorded. The present study revealed the existence of two new taxa for Greece, five taxa new for the phytogeographical region of north-central Greece and four aquatic taxa are considered rare in Greece. 648 relevés were conducted according to the Braun-Blanquet method. Vegetation data were analyzed applying multivariate, numerical methods of classification and ordination. The classification of the terrestrial vegetation resulted in the distinction of four ecological groups, which comprise 13 communities, 15 sub-communities and one facies. The first group includes ruderal communities of synanthropic vegetation. It appears at the transitional zone between natural vegetation and cultivations, around the lakes and at the edges of roads close to human settlements. The floristic differentiation of this group is probably caused by the increased soil humidity and nutrients availability. The second group corresponds to rock-cliff and scree vegetation, and it grows on screes that have been formed by the erosion of the substrate from the surrounding hills or have been built by human for the construction of a railway, as well as, on smaller or larger spots, where the substrate is superficial. The ecological differentiation of this group may be attributed to the dry and warm microclimate conditions due to reduced water-holding capacity of the substrate. The third group includes the thermophilous deciduous forests with Quercus trojana. These communities represent tree and shrub vegetation with relatively low cover and rich in herbaceous species. The floristic differentiation of this group may be attributed to the optimal moisture and temperature conditions, due to shade of the tree and shrub layer. The fourth group corresponds to calcareous steppe-like vegetation of low altitudes. It includes vegetation units dominated by grasses, on eroded soils of small depth. Differentiation of soil properties (e.g. presence of gravels or superficial substrate) causes a mosaic of soil moisture and temperature conditions, which form a correspondence mosaic of drought-resistant herbaceous species and scattered shrub species. Plant communities of this ecological group are composed by taxa growing under direct sunlight and at more continental climates than those recorded in the rest plant communities of the study area. The phytosociological relevés of the aquatic vegetation were classified into seven associations, three communities and five sub-associations. The floristic differentiation of the aquatic vegetation units may be attributed to its distance from the shoreline and water depth, factors that determine the zonation of vegetation in aquatic ecosystems. The submerged associations of Magnopotamion and Parvopotamion occur at higher distance from the shore and at deeper waters, the communities which characterized by the presence of floating species grow near the shoreline, at sites periodically flooded, and emerged communities occur at sites outside the lakes.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η μελέτη της χλωρίδας και της βλάστησης στην περιοχή «Λίμνες Βεγορίτιδα – Πετρών» (GR 1340004) του δικτύου ΦΥΣΗ 2000. Η περιοχή έρευνας βρίσκεται στη δυτική Μακεδονία, στη φυτογεωγραφική περιοχή της βορειο-κεντρικής Ελλάδας και χαρακτηρίζεται από την παρουσία εκτεταμένων ασβεστολιθικών γρασιδιών στους λόφους γύρω από τις λίμνες, αλλά και δρυοδάσους μακεδονικής δρυός (Quercus trojana), ενός είδους με περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση. Για τη μελέτη της χλωρίδας συλλέχθηκαν, περίπου 2500 φυτικά δείγματα, από 15 γεωγραφικά οριζόμενες περιοχές συλλογής. Συνολικά, καταγράφηκαν στην περιοχή 615 χερσαία και 49 υδρόβια φυτικά taxa. Δύο taxa αναφέρονται για πρώτη φορά στον Ελλαδικό χώρο, πέντε taxa αναφέρονται για πρώτη φορά στο φυτογεωγραφικό διαμέρισμα της βορειο-κεντρικής Ελλάδας και τέσσερα υδρόβια taxa αποτελούν είδη σπάνια για την Ελλάδα. Η μελέτη της βλάστηση έγινε με βάση τη μέθοδο του Braun – Blanquet και μέσω της δειγματοληψίας 648 επιφανειών. Η επεξεργασία των δεδομένων βλάστησης έγινε με τη χρήση πολυμεταβλητών μεθόδων αριθμητικής ταξινόμησης και ταξιθέτησης. Στη χερσαία βλάστηση, διακρίθηκαν 4 οικολογικές ομάδες που περιλαμβάνουν 13 φυτοκοινότητες, 15 υπο-φυτοκοινότητες και 1 όψη. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει ημι-νιτρόφιλες και νιτρόφιλες κοινωνίες συνανθρωπικής βλάστησης. Αναπτύσσεται στη μεταβατική ζώνη μεταξύ της φυσικής βλάστησης και των καλλιεργειών, στις ακτές περιμετρικά των δύο λιμνών και στις παρυφές των δρόμων γύρω από τους οικισμούς της περιοχής έρευνας. Η χλωριδική διαφοροποίηση της ομάδας αυτής, πιθανώς, σχετίζεται με την αυξημένη περιεκτικότητα θρεπτικών στο έδαφος και την ένταση ανθρωπογενών διαταραχών. Η δεύτερη ομάδα αντιστοιχεί σε βλάστηση που αναπτύσσεται πάνω σε ασβεστολιθικές σάρρες που έχουν προέλθει από τη μηχανική διάβρωση των υπερκείμενων λόφων ή έχουν δημιουργηθεί από τον άνθρωπο κατά την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής, αλλά και σε σημειακούς ή ευρύτερης έκτασης σταθμούς, όπου το μητρικό πέτρωμα είναι επιφανειακό. Η οικολογική διαφοροποίηση της ομάδας αυτής, πιθανά οφείλεται στο ξηρό και θερμό μικροκλίμα των σταθμών, λόγω της μειωμένης ικανότητας υδατοσυγκράτησης του υποστρώματος. Η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει τη βλάστηση των θερμόφιλων δρυοδασών της μακεδονικής δρυός. Πρόκειται για χαμηλή δενδρώδη και θαμνώδη βλάστηση, που χαρακτηρίζεται από πλούσια χλωρίδα, λόγω της χαλαρής δομής του ανωρόφου και του πετρώδους υποστρώματος. Η χλωριδική διαφοροποίηση των θερμόφιλων δρυοδασών, πιθανώς, οφείλεται στις ευνοϊκότερες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας, λόγω της σκιάς του φυλλώματος των κυρίαρχων δενδρωδών και θαμνωδών ειδών. Η τέταρτη ομάδα αντιστοιχεί στη στεππόμορφη ασβεστολιθική βλάστηση των χαμηλών υψομέτρων. Περιλαμβάνει μονάδες βλάστησης γρασιδιών πάνω σε διαβρωμένα και μικρού βάθους εδάφη. Η διαφοροποίηση των εδαφικών συνθηκών δημιουργεί ένα πολύπλοκο μωσαϊκό κοινοτήτων ξηροφυτικών ειδών με σποραδική παρουσία θαμνωδών taxa. Η βλάστηση γρασιδιών χαρακτηρίζεται από την αυξημένη παρουσία ειδών με ηπειρωτική εξάπλωση, ενώ χλωριδικά διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες οικολογικές ομάδες, κυρίως λόγω της έντονης ηλιακής ακτινοβολίας. Από την επεξεργασία των δειγματοληπτικών επιφανειών της υδρόβιας βλάστησης προέκυψαν 7 φυτοκοινωνίες, 3 φυτοκοινότητες και 5 υπο-φυτοκοινωνίες, η χλωριδική διαφοροποίηση των οποίων αντικατοπτρίζει τη ζωνώδη ανάπτυξη των φυτοκοινωνιών ενός υδάτινου οικοσυστήματος. Οι υφυδατικές κοινωνίες των ενώσεων Magnopotamion και Parvopotamion αναπτύσσονται σε μεγαλύτερη απόσταση από την ακτή και χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερα βάθη, οι κοινότητες που περιλαμβάνουν εφυδατικά είδη απαντώνται σε θέσεις που περιοδικά γεμίζουν με νερό και οι υπερυδατικές κοινότητες αναπτύσσονται εξωτερικότερα από την ακτογραμμή.