Η τεχνολογία στη σύγχρονη κυπριακή τέχνη και το ζήτημα της ταυτότητας

Abstract

This Ph.D. dissertation focuses upon two basic axes: a) the question of the identity of the Cypriot artistic output; and b) the changes instigated to it through the transition from traditional means of expression to works produced or complemented by technology. The examples of how technology was introduced to the Cypriot art are drawn from the work of 11 artists, the first to engage with it in Cyprus (Nicos Kouroushis, Helene Black, Theodoulos Gregoriou, Maria Loizidou, Achilleas Kentonis, Lia Lapithi, Maria Papacharalambous, Nicos Charalambides, Klitsa Antoniou, Marina Olympios, Katerina Kana). The artists are studied as of their initial exhibitions in order to demonstrate their mode and transition from “primary” materials to technology. Born prior to 1970, they went during the 1980s and 1990s to exhibit technology-based work. There is continuity in their rapport with technology down to 2007-2008, the period which marks the conclusion of this investigation. To carry out research, I conducted separate interviews with each artist, using the open interview method. Research was also based on material provided by the artists, on the material available at the Archive of the National Gallery, as well as on various books, essays and publications in dailies and elsewhere. The data gathered from the sum of research have revealed elements which allow the interpretation of their personal and collective experiences and the meanings of their work, but also of the particular use of technology they each avail themselves of. The research of these eleven artists by means of their education and exhibitions abroad, the influences they received from movements and currents of art across the world, brings out their connection with the international art scene, whereas the use of local elements, archetypes, the expression of memory and a repertoire which touches on contemporary problems of their country, documents their resistance to the effects of globalization. In the face of this leveling force, regional and by extension Cypriot artists raise the power of the local, and draw on a wealth of historical and cultural particularities to enhance diversity and the forces of autonomous creativity. They make part of contemporary voices through technology and other means of expression, in a liberal and creative discourse with various currents and trends of their time, without however forsaking the modern invocation of subversiveness, a critical view of society and politicization. They dwell on the Cyprus problem as they veer towards international politics, turning the local to ecumenical. The use of technology in contemporary visual arts in Cyprus consists yet another step forward, its acquired pace meant to enhance and strengthen rather than alter or falsify.

H διδακτορική αυτή διατριβή, εστιάζει γύρω από δύο βασικούς άξονες: A) Το ζήτημα της ταυτότητας της κυπριακής δημιουργίας, και B) των αλλαγών που επέφερε σ’ αυτήν η μετάβαση από παραδοσιακά μέσα έκφρασης, σε έργα που παράγονται ή συμπληρώνονται με την τεχνολογία. Τα παραδείγματα για την εισαγωγή της τεχνολογίας στην Κυπριακή τέχνη, αντλούνται από το έργο των 11 καλλιτεχνών που ασχολήθηκαν πρώτοι μαζί της στην Κύπρο (Νίκο Κουρούσιη, Έλεν Μπλακ, Θεόδουλο Γρηγορίου, Μαρία Λοϊζίδου, Αχιλλέα Κεντώνη, Λία Λαπίθη, Μαρία Παπαχαραλάμπους, Νίκο Χαραλαμπίδη, Κλίτσα Αντωνίου, Μαρίνα Ολύμπιος, Κατερίνα Κανά). Μελετούνται από τις αρχικές τους εκθέσεις, προκειμένου να αναδειχθεί ο τρόπος και η μετάβαση από ‘πρωτογενή’ υλικά στην τεχνολογία. Γεννήθηκαν πριν από το 1970 και άρχισαν να παρουσιάζουν έργο βασισμένο στην τεχνολογία, τις δεκαετίες του ’80 και ’90. Η σχέση τους με την τεχνολογία παρουσιάζει μια συνέχεια στο χρόνο, μέχρι το 2007-2008, που ολοκληρώνεται η έρευνα. Για τη διεξαγωγή της έρευνας προχώρησα με τη λήψη συνεντεύξεων από τον κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ανοιχτής συνέντευξης. Η έρευνα βασίστηκε επίσης σε υλικό που μου παραχώρησαν οι καλλιτέχνες, στο υλικό που βρίσκεται στο Αρχείο της Κρατικής Πινακοθήκης, καθώς και σε διάφορες εκδόσεις, μελέτες και δημοσιεύσεις στον ημερήσιο Τύπο και αλλού. Τα δεδομένα που αναδείχθηκαν από το σύνολο της έρευνας, αποκάλυψαν τα στοιχεία που οδηγούν στην ερμήνευση των προσωπικών και συλλογικών βιωμάτων και νοημάτων του έργου τους, αλλά και την ιδιαίτερη χρήση που γίνεται της τεχνολογίας από τον καθένα ξεχωριστά. Η μελέτη των έντεκα δημιουργών από τις σπουδές και τις εκθέσεις τους στο εξωτερικό, τον επηρεασμό τους από κινήματα και ρεύματα της διεθνούς τέχνης, αναδεικνύει τη σύνδεσή τους με τον διεθνή χώρο, ενώ η χρήση εντόπιων στοιχείων, αρχετύπων, η έκφραση της μνήμης, και μιας θεματολογίας που άπτεται των σύγχρονων προβλημάτων της χώρας τους, τεκμηριώνει την αντίστασή τους στους επηρεασμούς της παγκοσμιοποίησης. Απέναντι σ’ αυτή την ισοπεδωτική δύναμη, ο περιφερειακός και κατ’ επέκταση ο Κύπριος καλλιτέχνης εγείρει τη δύναμη του τοπικού, αντλεί από τον πλούτο της ιστορικής και πολιτισμικής ιδιομορφίας, ενισχύοντας τη διαφορετικότητα και τις δυνάμεις της αυτόνομης δημιουργικότητας. Εκβάλλει στη σύγχρονη έκφραση μέσω της τεχνολογίας και άλλων εκφραστικών μέσων, σε μια ελεύθερη και δημιουργική σχέση με τα διάφορα ρεύματα και τάσεις της εποχής του, χωρίς να αφήνεται η μοντέρνα επίκληση για ανατρεπτικότητα, κριτική θεώρηση της κοινωνίας και πολιτικοποίηση. Ενδιατρίβει στο κυπριακό πρόβλημα λοξοδρομώντας προς τη διεθνή πολιτική, μετατρέποντας το τοπικό σε οικουμενικό. Η χρήση της τεχνολογίας στη σύγχρονη κυπριακή εικαστική δημιουργία συνιστά ακόμη ένα βηματισμό προς τα εμπρός, τον επίκτητο ρυθμό της, που ενισχύει και ενδυναμώνει, παρά αλλοιώνει ή παραχαράσσει.