Αποκατάσταση αγγείων της αρχαιότητας: ζητήματα αισθητικής και δεοντολογίας από την ελληνική και διεθνή μουσειακή εμπειρία

Abstract

The dissertation highlights the complicated issues emerged when restoring vases of antiquity, inaugurating the relative scientific debate, locally and internationally. The dissertation aims to focus on the specifities and special demands that the vase of antiquity, one of the most popular ancient objects, gathers. That is so, in order to shed light on the relationship between ancient vases and the Restoration Theory, concerning equally the theoritical and the practical aspect of the interventions, as they are implemented by the public bodies in charge (Museums, Ephorates of Antiquity). As a result of the fact that the vase of antiquity has been perceived -emphatically since the middle of the 18th century- as a fine-arts and collections’ object, whereas, at the same time, has been neglected as a monument, a variety of aesthetic interventions, spoiling the notion of authenticity, is a common practice in the field. Consequently, the relative debate is extrlemely important, in order to put the object in question in the interdisciplinary area of restoration, claryfying a settled corpus of rules, already conquered for other groups of monuments. The dissertation is divided in two parts. The first one (History - Theory - Ethics, I-IV), constists an important contribution to the historiography and theory of vase restoration, covering a research gap in the specific topics, same in Greece as abroad. The second part (Case Studies - Institutional Issues - Digital Restoration, V-VII), attempts to examine the connection between theory and practice, not only in the frame of ascertainments, based on the documentation of the current situation (critical analysis of implemented solutions in the field), but also in the frame of alternative solutions (proposals). The examination exploits the basic corpus of Ethics, as a methodological implement for the quality evaluation (qualitative analysis) of the chosen interventions. The resulting approach is enriched with a quantitative analysis, which validates and updates the importance of the critical analysis. The second part also presents the current institutional circumstances (VI. Institutional issues: public bodies for the restoration of the vase of antiquity. The conservator’s education and the vase), under which the act of the intervention takes place, in reference to three basic factors: a. the way the vase is perceived, as an object requiring protection, by the service in charge (General Secretary of Culture) and the relative legislation (Organisation of the Ministry of Culture), b. the initiatives / possibilities, found in the law context, that could be exploited to the direction of adopting an intergrated corpus of restoration ethics, exclusively orientated to the vase, c. the institutional education of the conservator, as a crucial factor for the quality of the restorations, produced in the field. The dissertation is completed with a chapter, devoted to the new technologies (VII. Digital Restoration and the vase), as an absolutely new challenge, which carries also new arguments for the balance between “Asthetics-Ethics” and the notion of “authenticity”. Finally, the study contents the general results and an annex, including: a. vases’ catalogues, b. tables of terminology, c. digital sources / webliography, d. bibliography.

Η διατριβή παρουσιάζει τα σύνθετα ζητήματα, που σχετίζονται με την αποκατάσταση του αγγείου της αρχαιότητας, εγκαινιάζοντας τη σχετική επιστημονική συζήτηση, σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο. Βασικός στόχος είναι να αναδειχθούν οι ιδιαιτερότητες και οι ειδικές απαιτήσεις, ενός από τα προσφιλέστερα αντικείμενα της αρχαιότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η σχέση του με τις αρχές της αποκατάστασης, τόσο σε επίπεδο θεωρίας, όσο και αυτής καθαυτής της πράξης των επεμβάσεων, όπως υλοποιούνται από τους αρμόδιους θεσμικούς φορείς (μουσεία, εφορείες αρχαιοτήτων). Δεδομένου ότι, από τα μέσα του 18ου αι. μέχρι σήμερα, το αγγείο έχει προσληφθεί, κατά κανόνα, ως έργο τέχνης και συλλεκτικό αντικείμενο, ενώ η ιδιότητά του ως μνημείο έχει παραμεληθεί, οι -κάθε είδους- αισθητικές επεμβάσεις, συχνά προϊόντα υποκειμενισμού ή εμπειρισμού αποτελούν συνήθη πρακτική, πλήττοντας την αυθεντικότητά του και υπονομεύοντας τις πολυεπίπεδες ιδιότητές του. Επομένως, η σχετική συζήτηση και τα προκύπτοντα συμπεράσματα, αποδεικνύονται εξαιρετικά σημαντικά, προκειμένου το αγγείο να τεθεί, συστηματικά, στο διεπιστημονικό πεδίο της αποκατάστασης, που θα περιλαμβάνει μια ξεκάθαρη θεωρητική θέση, προσανατολισμένη στις ειδικές απαιτήσεις, καθώς και τη δυνατότητα διατύπωσης βασικών δεοντολογικών αρχών, όπως συμβαίνει με άλλες κατηγορίες μνημείων. Η διατριβή αποτελείται από δύο μέρη, αντίστοιχα από δύο τόμους. Το πρώτο μέρος, (Ιστορία - Θεωρία - Δεοντολογία, Κεφ. Ι-IV), συνιστά σημαντική συμβολή στην ιστοριογραφία και θεωρία της αποκατάστασης του αγγείου, δεδομένου ότι τόσο η εγχώρια, όσο και η διεθνής βιβλιογραφία, είναι εξαιρετικά φειδωλές σχετικά με τα συγκεκριμένα πεδία. Το β΄ μέρος της διατριβής, (Μελέτη περιπτώσεων (Case Studies) - Θεσμικά ζητήματα - Ψηφιακή αποκατάσταση, Κεφ. V-VII), διερευνά τη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, τόσο σε επίπεδο διαπιστώσεων, σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση (κριτική ανάλυση υλοποιημένων επεμβάσεων), όσο και σε επίπεδο δυνατοτήτων (προτάσεις αποκατάστασης). Με βασικό μεθοδολογικό εργαλείο τις αρχές της αποκατάστασης, επιχειρείται η ποιοτική αξιολόγηση υλοποιημένων επεμβάσεων, όπως τις συναντούμε είτε σε πρόσφατες δημοσιεύσεις είτε σε αγγεία - μουσειακά εκθέματα. Τα συμπεράσματα ποιοτικής θεώρησης συμπληρώνονται με ποσοτικά δεδομένα της έρευνας πεδίου, προσέγγιση, που επικυρώνει και επικαιροποιεί τη σημασία της κριτικής ανάλυσης. Επίσης, στο β΄μέρος της διατριβής, (Κεφ. VI. Θεσμικά ζητήματα. Φορείς συντήρησης - αποκατάστασης - προβολής και ανάδειξης αγγείου. Εκπαίδευση συντηρητή και αγγείο), αναλύονται οι τρέχουσες θεσμικές συνθήκες υλοποίησης επεμβάσεων αγγείων, όσον αφορά, κυρίως, σε τρεις παραμέτρους: α. το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο (σχέδιο Οργανισμού ΥΠΠΟ) και τη θέση του αγγείου, ως αντικειμένου προστασίας, σε αυτό, β. τις πρωτοβουλίες και δυνατότητες των εμπλεκομένων ειδικών προς την κατεύθυνση υλοποίησης επεμβάσεων, που αφορούν σε μια στοιχειώδη θεωρητική θέση / δεοντολογία, όπως θα μπορούσαν να προκύψουν από την αξιοποίηση του νομοθετικού πλαισίου, γ. τη θεσμική εκπαίδευση του συντηρητή. Ο β΄ τόμος της διατριβής ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο που εξετάζει τις δυνατότητες της ψηφιακής αποκατάστασης αγγείων, (Κεφ. VII. Ψηφιακή αποκατάσταση αγγείων της αρχαιότητας), ως προοπτικής που παρέχει νέες δυνατότητες και προκλήσεις αλλά, την ίδια στιγμή, παρουσιάζει νέα, σύνθετα προβλήματα, σχετικά με τη βασική απαίτηση: αισθητική - θεωρητική θέση / δεοντολογία για την αποκατάσταση αγγείων αλλά και το πρόβλημα της αυθεντικότητας. Ακολουθούν τα γενικά συμπεράσματα και το παράρτημα, που περιλαμβάνει: α. καταλόγους αγγείων, β. πίνακες βασικής ορολογίας, γ. ηλεκτρονικές πηγές, δ. βιβλιογραφία.