Υστερορωμαϊκοί / πρωτοβυζαντινοί αμφορείς από την Αλάσαρνα της Κω: παραγωγή και διακίνηση: η συμβολή των αμφορέων από την Αγία Κορυφή στο Σινά

Abstract

The main aim of this thesis was the study of the rich material consisting of commercial amphoras that came to light from the excavation of the University of Athens in part of the coastal Early Byzantine settlement of Halasarna (current Kardamaina) in the island of Kos. The big volume of the material, thousands of fragments of amphoras imposed the designing of a suitable data base where above 5000 examples were recorded in detail while at the same time they were photographed and drawn (this supervisory material was also digitalized electronically). Following that the material was organized according to the general form (any parallel publications were also taken into consideration) and according to the consistency of the clay that led also to the discrimination of the imported against the local amphoras. Finally after the completion of the typology for the imported and local amphoras there was an indicative petrographic examination and chemical analysis in samples of the clay of each team in collaboration with the Stone Center of the Ministry of Culture. The amphoras dating was made according to the stratigraphic data of the excavation and the coexamination of other datable pottery findings in the same region. Finally the pottery by the surface research of the University of Athens in the wider region of Kardamaina was studied which contributed in the acquisition of a more general view on the settlement ceramic. This research finally led to the syntax of a dated typology concerning on the one hand the imported and on the other hand the Koan amphoras from which one can draw information on the commercial activities of Halasarna from the late 5th to the mid-7th centuries. The most important results of the present study that contribute in the financial history of Early Byzantine Halasarna are summarized as follows. It imported amphoras and respectively agricultural goods from other centers of the Aegean Sea, Asia Minor, Cyprus and Palestine. Halasarna itself is distinguished as an important center for the production of Koan amphoras (LRA 1 and LRA 13) that served for the storage and transport of its own rural goods for commercial or state financial reasons (tax to the state in the form of goods). Quite a lot of the amphoras which were ascertained to belong to the local Koan production are sealed. Since until today in the bibliography the existence of sealed Late Roman/Early Byzantine amphoras is exceptionally infrequent new information is provided and new streets are opened for the comprehension of the government organization of the Early Byzantine Trade. The majority of the amphoras are dated in the second half of the 6th and the early part of the 7th century. The example of Halasarna and more generally Kos as a geographic and commercial node on marine streets that led to/from Constantinople is a characteristic case of a thriving coastal settlement and also one of an agricultural large village with amphoras imports from other centers of the Eastern Mediterranean along with its own local production. However the amphoras of the big production centers in the Mediterranean were also assembled in places of military and ecclesiastical interest and were dispersed in long geographic distances. A contribution to the confirmation of this fact is made by the comparative integration of unpublished material from the excavations of the GreekArchaeological Mission at Agia Korifi (Gebel Musa) in Mt. Sinai where there were findingsconcerning the import of amphoras of the same type and the same consistency of clay as theamphoras which were also imported in Halasarna at the same period of time.

Κύριος σκοπός αυτής της διατριβής ήταν η μελέτη του πλουσίου υλικού εμπορικών αμφορέων που ήρθαν στο φως από την ανασκαφή του Πανεπιστήμιου Αθηνών σε τμήμα του παράκτιου πρωτοβυζαντινού οικισμού της Αλάσαρνας (σημερινής Καρδάμαινας) στη νήσο Κω. Ο μεγάλος όγκος του υλικού, χιλιάδες θραυσμάτων αμφορέων επέβαλε τη σχεδίαση μιας κατάλληλης βάσης δεδομένων όπου καταγράφηκαν λεπτομερώς πάνω από 5000 παραδείγματα ενώ παράλληλα φωτογράφηκαν και σχεδιάστηκαν (αυτό δε το εποπτικό υλικό ψηφιοποιήθηκε ηλεκτρονικά). Εν συνέχεια έγινε οργάνωση του υλικού κατά γενικό σχήμα (λήφθηκαν υπόψη και τα όποια δημοσιευμένα παράλληλα) και κατά σύσταση πηλού που οδήγησε και στη διάκριση των εισηγμένων έναντι των εγχωρίων αμφορέων. Τέλος και αφού είχε ολοκληρωθεί η τυπολογία των εισηγμένων και εγχωρίων αμφορέων πραγματοποιήθηκε ενδεικτική πετρογραφική εξέταση και χημική ανάλυση σε δείγματα πηλού κάθε ομάδας σε συνεργασία με το Κέντρο Λίθου του υπουργείου Πολιτισμού. Η χρονολόγηση των αμφορέων έγινε βάσει της στρωματογραφίας της ανασκαφής και τη συνεξέταση των άλλων χρονολογήσιμων κεραμεικών συνευρημάτων. Τέλος μελετήθηκε η κεραμεική από την επιφανειακή έρευνα του Πανεπιστήμιου Αθηνών στην ευρύτερη περιοχή της Καρδάμαινας που συνέβαλε στην απόκτηση μιας σφαιρικότερης άποψης για την κεραμεική του οικισμού. Η έρευνα αυτή τελικά οδήγησε στη σύνταξη μιας χρονολογημένης τυπολογίας αφ’ ενός εισηγμένων και αφ’ έτερου κωακών αμφορέων από την οποία μπορεί να αντλήσει κάνεις πληροφορίες για τις εμπορικές δραστηριότητες της Αλάσαρνας από τα τέλη του 5ου έως τα μέσα του 7ου αι. Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της παρούσας μελέτης που συμβάλλουν στην οικονομική ιστορία της πρωτοβυζαντινής Αλάσαρνας συνοψίζονται ως έξης: Εισήγε αμφορείς και αντίστοιχα γεωργικά αγαθά από άλλα κέντρα του Αιγαίου, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο και την Παλαιστίνη. Η ίδια η Αλάσαρνα αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό κέντρο παράγωγης κωακών αμφορέων (τύπου LRA 1 και LRA 13) που εξυπηρετούσαν την αποθήκευση και μεταφορά των δικών της αγροτικών αγαθών για εμπορικούς η δημοσιονομικούς λόγους (φόρος προς το κράτος σε είδος). Αρκετοί από τους αμφορείς που διαπιστώθηκε ότι ανήκουν στην τοπική κωακή παράγωγη είναι ενσφράγιστοι Η εξαιρετικά σπάνια ως σήμερα στην βιβλιογραφία ύπαρξη ενσφράγιστων υστερορωμαΪκών/πρωτοβυζαντινών αμφορέων παρέχει νέες πληροφορίες και ανοίγει νέους δρόμους για την κατανόηση της κρατικής οργάνωσης του πρωτοβυζαντινού εμπορίου. Η πλειονότητα των αμφορέων χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 6ου με αρχές 7ου αι. Το παράδειγμα της Αλάσαρνας και γενικότερα της Κω ως γεωγραφικού και εμπορικού κόμβου πάνω σε θαλάσσιους δρόμους που οδηγούσαν προς / από την Κωνσταντινούπολη είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση ακμάζοντος παραθαλάσσιου οικισμού άλλα και αγροτικής κώμης με εισαγωγές αμφορέων από άλλα κέντρα της Ανατολικής Μεσογείου άλλα και με εντόπια παράγωγη. Οι αμφορείς όμως των μεγάλων κέντρων παραγωγής της Μεσογείου συγκεντρώνονταν και σε θέσεις στρατιωτικού και εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος και διασπείρονταν σε μεγάλες γεωγραφικές αποστάσεις. Στην επιβεβαίωση αυτού του γεγονότος συμβάλλει η συγκριτική ένταξη του αδημοσίευτου υλικού από τις ανασκαφές της Ελληνικής Αρχαιολογικής Αποστόλης στην Αγία Κορυφή του Ιερού Όρους Σινά όπου διαπιστώθηκε η εισαγωγή αμφορέων του ίδιου τύπου και της ίδιας σύστασης πηλού με αμφορείς που εισάγονταν και στην Αλάσαρνα κατά την ίδια χρονική περίοδο.