Πολιτικές για τη σχολική υγιεινή στην ελληνική εκπαίδευση (1911 – 1949): μια ιστορικο-συγκριτική προσέγγιση

Abstract

The purpose of this study is to investigate the institutional regulations, processes and modes of planning, formation, organization and making education policy for the school sanitation and hygiene in Greece during the period 1911-1949. The study focuses on the collection, evaluation and thematic classification of the primary sources with the method of historical research (comparative-historical analysis: Kazamias, 2002) in order to comprehend with imagination (Carr, 1983) and to interpret the historical presumptions (an interpretive-historical approach: Pyrgiotakis, I. & Papadakis, N. 1998). Through the detailed research of our historical documents, we are attempting not only to recompose the historical reality but also to analyse and to interpret the facts during the period 1911-1949, a period characterized by the most important welfare state policies in the area of the school sanitation and hygiene. Thus, our approach is not a fact-based approach (Dimaras, 1988), it does not confine itself to what happened but it also attempts to provide answers to “why”. It interprets (interpreting history: Dertilis, 1995), based on welfare state and new education theoretical approaches. Using the qualitative content analysis (Berelson, 1952), we examined the differentiations of the institutional progress in the periods-sections and for the following parameters-analysis categories: school sanitation, students’ hygiene, teachers’ hygiene, medical and health service/control in school, medicare and perception measures in schools on behalf of the state (with special references to school lunch mess and to the creation of wider social perception institutions like: childhood countries-student camps, outdoor schools, student baths, student health centers-student clinics and the centers of student perception), hygiene education, popularization and the school hygiene magazines, from the two “venizelians” periods, the metaxian and the post war period to 1949. Historical, political, financial, scientific and geographical factors were affecting the children’s health, connected to the cultural and social conditions and the living conditions of every social group or individual during all epochs of our country. In conclusion, the health services for school age children were having a big priority in sanitation and social policy programs, characterised although quite often by discrepancy between laws and their implementation. This is due not only to the internal political contradictions but also to the political fluidity of that era and to the economic recession related to the greek state financial sizes.

Η πραγματοποίηση αυτής της μελέτης έγινε με σκοπό να διερευνήσει τις θεσμικές ρυθμίσεις, τις διαδικασίες και τους τρόπους με τους οποίους σχεδιάσθηκε, συγκροτήθηκε, οργανώθηκε και ασκήθηκε η εκπαιδευτική πολιτική για την Σχολική Υγιεινή στη χώρα μας κατά την περίοδο 1911 - 1949. Η εργασία εστιάζεται στη συγκέντρωση, αξιολόγηση και θεματολογική ταξινόμηση του πρωτογενούς υλικού με την μέθοδο της ιστορικής έρευνας (ιστορικοσυγκριτική ανάλυση: Καζαμίας, 2002) με στόχο την κατανόηση με φαντασία (Carr, 1983) και την ερμηνεία των ιστορικών τεκμηρίων (ιστορική ερμηνευτική προσέγγιση: Πυργιωτάκης, Ι. & Παπαδάκης, Ν., 1998). Με την ενδελεχή διερεύνηση των ιστορικών μας τεκμηρίων επιχειρούμε την ανασύνθεση της ιστορικής πραγματικότητας, αλλά και την ανάλυση και ερμηνεία των γεγονότων σε μια χρονική περίοδο (1911-1949) που καλύπτει την περίοδο, όπου παρατηρούνται οι σημαντικότερες πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας και αντίληψης στο χώρο της σχολικής υγιεινής. Η δική μας, επομένως προσέγγιση δεν είναι γεγονοτογραφική (Δημαράς, 1988), δε μένει στο τι έγινε αλλά επιχειρεί και απαντήσεις στα γιατί; Ερμηνεύει (ερμηνεύουσα ιστορία: Δερτιλής, 1995) στηριγμένη σε θεωρητικές προσεγγίσεις περί Κράτους Πρόνοιας και Νέας Αγωγής. Χρησιμοποιώντας την ποιοτική ανάλυση περιεχομένου (Berelson, 1952), εξετάσαμε τις διαφοροποιήσεις που υπήρξαν για τη θεσμική εξέλιξή της στις χρονικές περιόδους – τομές και για τις εξής παραμέτρους – κατηγορίες ανάλυσης: την υγιεινή των διδακτηρίων, του μαθητή, των διδασκόντων, την σχολιατρική υπηρεσία και τον σχολιατρικό έλεγχο, τα μέτρα σχολικής μέριμνας που ελήφθησαν από το κράτος με ιδιαίτερες αναφορές στα μαθητικά – σχολικά συσσίτια καθώς και στην δημιουργία θεσμών ευρύτερης κοινωνικής αντίληψης όπως: οι παιδικές εξοχές – μαθητικές κατασκηνώσεις, τα υπαίθρια σχολεία, τα σχολικά λουτρά, τα μαθητικά ιατρεία – σχολικές κλινικές και τα κέντρα μαθητικής αντίληψης. Επίσης, τη διδασκαλία του μαθήματος της υγιεινής και τέλος, την εκλαΐκευση και τα περιοδικά σχολικής υγιεινής, ξεκινώντας από τις δύο βενιζελικές περιόδους, προχωρώντας στη μεταξική περίοδο και συνεχίζοντας στη μεταπολεμική περίοδο μέχρι και το 1949. Ιστορικοί, πολιτικοί, οικονομικοί, επιστημονικοί και γεωγραφικοί παράγοντες επηρέαζαν την υγεία των παιδιών, η οποία ήταν συνυφασμένη με τις πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες και τους όρους διαβίωσης κάθε κοινωνικής ομάδας ή ατόμου σε κάθε εποχή στην χώρας μας. Εν κατακλείδι, η πρόβλεψη υπηρεσιών υγιεινής για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, σύμφωνα και με τις επιστημονικές επιταγές, κατείχε υψηλή προτεραιότητα στα προγράμματα υγειονομικής και κοινωνικής πολιτικής του κράτους, χαρακτηριζόμενη όμως, συχνά, από μια αναντιστοιχία των νομοθετημάτων με την πορεία υλοποίησης και εφαρμογής τους. Ως αιτίες αυτών των αναντιστοιχιών, πέραν των εσωτερικών πολιτικών αντιφάσεων, μπορούν να εντοπισθούν η πολιτική ρευστότητα της εποχής και η οικονομική δυσπραγία όσον αφορά στα δημοσιονομικά μεγέθη του Ελληνικού δημοσίου