Πολυλειτουργική γεωργία και αγροτική ανάπτυξη

Abstract

This thesis is an attempt to investigate the complex relationships and interactions of the agricultural sector and the regional economic development. The basic aim of the thesis is to investigate and quantify the linkages of the multiple functions of agriculture and the development of rural areas and assess the impact of policy changes implemented in rural areas to the above relationships. The investigation of relationships and linkages between market and non-market functions of agriculture, rural areas viability and policies is done through a system dynamics approach for the Prefecture of Trikala. Through this analytical tool, a computable model was developed, which consists of five subsystems: the regional economy subsystem, the agriculture subsystem, the human resources subsystem, the policy subsystem and the outcome indicators subsystem, which are linked and feedback each other. The thesis’ innovation is mainly the holistic approach of linkages of multiple functions of agriculture to spatial development of rural areas examining its economic, social, demographic and environmental performance. For the quantification of the above relationships, a ‘multimodeling’ approach was adopted which combine complex methods of regional analysis. Particularly, for the regional economy subsystem there was constructed a regional dynamic input-output model with the use of GRIT technique, which imprints the linkages and interrelationships of economic sectors on time, providing also the capability of quantification of policy changes implemented in rural areas in terms of product, employment and income through the estimated multipliers. The agricultural sector of the input-output table, in the context of survey data gathered, was disaggregated into four farming systems, which prevail in study area according to altitude and land type and which are: extensive arable crops, extensive livestock, intensive arable crops and other agricultural systems. The analysis of market and non-market functions of agriculture is carried out through a regional arable crops supply model with the use of linear programming technique. This method allows the impact analysis of agricultural policy (CAP) to the optimal levels of land uses and the production level of private and public goods of agriculture. These public goods are imprinted and quantified with the use of three environmental indicators: biodiversity index, water quality index and Shannon index. Agriculture subsystem links to regional economy subsystem by exogenising the farming systems of arable crops. As a result the regional economy subsystem is demand driven for regionally produced products and services, while agriculture subsystem is supply driven. Human resources subsystem is specified through a demographic model which projects population, employment and migration evolution as basic indicators of the study area’s viability while it links with the subsystems of regional economy and agriculture for labour demand and migration projection. In the policy subsystem, there are specified policies implemented in rural areas (Pillar 1, Pillar 2 and regional policies). In total, seven policy scenarios are specified, the simulation and impact analysis of which imprint those policies that influence positively the multifunctional character of local agriculture in terms both of its environmental performance and wider rural development. The simulation of the alternative policy scenarios shows that the reinforcement of Axis 2 for environmental protection creates the greater positive effects on the environment by strengthening the joint production of agriculture’s public goods. However, it affects negatively agricultural employment and generally the total employment and population maintenance in the study area. The promotion of diversification of economic activities in the context of Axis 3, affects positively regional development. The more significant positive changes on the local economy are created by the reinforcement of regional policies. Finally, reduction of Pillar 1 funds and reinforcement of Pillar 2 with full decoupling of subsidies, affects negatively the agricultural sector, benefits the environment while it has a marginal impact on the regional economy.

Η διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια διερεύνησης των σύνθετων σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων του γεωργικού τομέα και της αγροτικής οικονομικής ανάπτυξης. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση και ποσοτικοποίηση των διασυνδέσεων των πολλαπλών λειτουργιών της γεωργίας με την ευρύτερη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και η ανάλυση των επιδράσεων των μεταβολών της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και των λοιπών πολιτικών που εφαρμόζονται στον αγροτικό χώρο στις ανωτέρω σχέσεις. Η διερεύνηση των σχέσεων και διασυνδέσεων των εμπορευματικών και μη-εμπορευματικών λειτουργιών της γεωργίας, της βιωσιμότητας των αγροτικών περιοχών και των εφαρμοζόμενων πολιτικών πραγματοποιείται με την προσέγγιση της δυναμικής ανάλυσης συστημάτων για το Νομό Τρικάλων. Με την υιοθέτηση του συγκεκριμένου αναλυτικού εργαλείου αναπτύχθηκε ένα υπολογιστικό υπόδειγμα, το οποίο αποτελείται από πέντε υποσυστήματα: υποσύστημα περιφερειακής οικονομίας, υποσύστημα γεωργίας, υποσύστημα ανθρώπινων πόρων, υποσύστημα πολιτικών, υποσύστημα δεικτών-εκροών, τα οποία διασυνδέονται και ανατροφοδοτούνται μεταξύ τους. Η καινοτομία της διατριβής έγκειται στην ολιστική προσέγγιση των διασυνδέσεων των πολλαπλών λειτουργιών της γεωργίας με την χωρική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών εξετάζοντας τις οικονομικές, κοινωνικές, δημογραφικές και περιβαλλοντικές επιδόσεις τους. Για την ποσοτική εκτίμηση των ανωτέρω σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων υιοθετήθηκε μια ‘πολυμοντελική’ προσέγγιση και επελέγησαν σύνθετοι μέθοδοι περιφερειακής ανάλυσης. Συγκεκριμένα, για το υποσύστημα της περιφερειακής οικονομίας κατασκευάσθηκε ένα περιφερειακό δυναμικό υπόδειγμα Εισροών-Εκροών με τη χρήση της τεχνικής GRIT, το οποίο αποτυπώνει στο χρόνο τις διασυνδέσεις και αλληλεξαρτήσεις των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και παρέχει τη δυνατότητα ποσοτικής εκτίμησης σε όρους παραγόμενου προϊόντος, απασχόλησης και εισοδήματος των επιπτώσεων των μεταβολών των αναπτυξιακών πολιτικών για την τοπική οικονομία του Νομού Τρικάλων. Ο γεωργικός κλάδος του Πίνακα Εισροών-Εκροών στα πλαίσια συλλογής πρωτογενών δεδομένων αποομαδοποιήθηκε σε τέσσερα γεωργικά συστήματα, τα οποία επικρατούν στην περιοχή μελέτης ανάλογα με το υψόμετρο και το ανάγλυφο του εδάφους και τα οποία είναι: εκτατικές αροτραίες καλλιέργειες, εκτατική κτηνοτροφία, εντατικές αροτραίες καλλιέργειες και άλλα γεωργικά συστήματα. Η ανάλυση των εμπορευματικών και μη-εμπορευματικών λειτουργιών της γεωργίας πραγματοποιείται μέσω ενός περιφερειακού υποδείγματος προσφοράς αροτραίων καλλιεργειών με τη χρήση της τεχνικής του γραμμικού προγραμματισμού, το οποίο επιτρέπει την εξέταση των επιπτώσεων της αγροτικής πολιτικής στα άριστα επίπεδα χρήσεων γης και στο επίπεδο παραγωγής των ιδιωτικών αλλά και δημόσιων αγαθών της γεωργίας. Τα δημόσια αγαθά αποτυπώνονται και ποσοτικοποιούνται με τη χρήση τριών περιβαλλοντικών δεικτών: δείκτης βιοποικιλότητας, δείκτης ποιότητας υδάτων, δείκτης Shannon. Το υποσύστημα του γεωργικού τομέα διασυνδέεται με το υποσύστημα της περιφερειακής οικονομίας μέσω της εξωγενοποίησης των γεωργικών συστημάτων των αροτραίων καλλιεργειών που έχει ως αποτέλεσμα το υποσύστημα της περιφερειακής οικονομίας να είναι υποκινούμενο από τη ζήτηση για τοπικά παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ το υποσύστημα του γεωργικού τομέα να είναι υποκινούμενο από τη προσφορά γεωργικών προϊόντων. Το υποσύστημα των ανθρώπινων πόρων εξειδικεύεται με την κατασκευή ενός δημογραφικού υποδείγματος, το οποίο προσομοιώνει στο χρόνο την εξέλιξη του πληθυσμού, της απασχόλησης και της μετανάστευσης, ως βασικών δεικτών βιωσιμότητας της περιοχής μελέτης, ενώ διασυνδέεται με τα υποσυστήματα της περιφερειακής οικονομίας και της γεωργίας για τη προβολή της ζήτησης εργασίας και της μετανάστευσης. Στο υποσύστημα των πολιτικών εξειδικεύονται οι πολιτικές που ασκούνται στις αγροτικές περιοχές (Πυλώνας 1, Πυλώνας 2 και περιφερειακές πολιτικές). Συνολικά εξειδικεύονται επτά σενάρια πολιτικής, η προσομοίωση και ανάλυση επιπτώσεων των οποίων αποτυπώνει τις πολιτικές εκείνες που επιδρούν θετικά στον πολυλειτουργικό χαρακτήρα της τοπικής γεωργίας τόσο ως προς τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις όσο και ως προς την ευρύτερη αγροτική ανάπτυξη. Η προσομοίωση των εναλλακτικών σεναρίων πολιτικής φανερώνει ότι ενίσχυση του Άξονα 2 για βελτίωση του περιβάλλοντος δημιουργεί τις μεγαλύτερες θετικές επιδράσεις στο περιβάλλον ενισχύοντας τη συνδεδεμένη παραγωγή των δημόσιων αγαθών της γεωργίας αλλά επιδρά αρνητικά στην γεωργική απασχόληση και γενικότερα στην απασχόληση και τη συγκράτηση του πληθυσμού. Η προώθηση της διαφοροποίησης της οικονομικής βάσης στα πλαίσια του Άξονα 3 επιδρά θετικά στην αγροτική ανάπτυξη ενώ η ενίσχυση της περιφερειακής πολιτικής (Διαρθρωτικά Ταμεία) δημιουργεί τις μεγαλύτερες θετικές επιδράσεις στην περιφερειακή οικονομία. Τέλος, μείωση των πόρων του Πυλώνα 1 και ενίσχυση του Πυλώνα 2 με πλήρη αποσύνδεση των ενισχύσεων, επιδρά αρνητικά στη τοπική γεωργία, ωφελεί το περιβάλλον ενώ οριακές είναι οι επιδράσεις στην τοπική οικονομία.