Λανθάνουσα και έκδηλη θεατρικότητα στις επιβιώσεις των χιακών εθίμων του εορτολογίου

Abstract

The object of this thesis is the study of the hidden and manifest theatricality which characterises certain calendar customs on the island of Chios. Examples of these are: “St. Basil’s Ships” (group well-wishing rounds on New Year’s Eve), “Lazarus” (group well-wishing rounds in Spring), “Mother Mary’s Dirge” (ritual performance on Holly Thursday or Good Friday), “The Burning of Juda Iscariot’s Figure”, “Bonfires” and “The Rocket-War” (Easter customs), St. George’s vitual celebration, St. John’s Bonfires and “Klidonas” (the unspeaking water), Carnival customs with their local variations (“Karlalouses”, “The Turk Agha”, “The Burial of Makaronas”, “Voudia” and “The Double Dance”, “The Mostra”). The historical framework of this study is the period from the end of the 19st century to the present day. The view chosen is historical and anthropological with the use of in situ observation and study methods. The study of this particular popular cultural production aims at revealing the ways in which people of the 21st century, living in a representative (both in its past and in its present) Mediterranean island community, continue to maintain, to manage, but also to transform the customs and traditions of their society. The focus on the theatricality of these customs leads to the conclusion that, in whatever form this appears, e.g. hidden or manifest, it constitutes the basic reason for their survival or occasional rebirthing, because it still offers ready-made structures and morphological patterns, to which more recent meanings and modern ideological needs can be adapted with relative ease.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η μελέτη της λανθάνουσας και έκδηλης θεατρικότητας, από την οποία χαρακτηρίζονται χιακά έθιμα του εορτολογίου, όπως: τα «Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια» (πρωτοχρονιάτικος αγερμός), ο «Λάζαρος» (ανοιξιάτικος αγερμός), το «Μοιρολόι της Παναγίας» (δρώμενο της Μεγάλης Πέμπτης ή και της Μεγάλης Παρασκευής), η πυρπόληση ομοιώματος «Ιούδα», οι «Φανοί» και ο «Ρουκετοπόλεμος» (έθιμα Ανάστασης), η εορτή του Αγίου Γεωργίου με όρχηση και αφηγηματικό τραγούδι, οι «Φανοί του Αϊ-Γιάννη» και ο «Κλήδονας» (το «αμίλητο» νερό), καθώς και όλα τα αποκριάτικα έθιμα με τις τοπικές παραλλαγές τους («Καρκαλούσες», «Αγάδες», «Κηδεία Μακαρονά», «Βούδια και διπλός χορός», «Μόστρα»). Το ιστορικό πλαίσιο της μελέτης είναι το χρονικό διάστημα από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις μέρες μας. Η θεώρηση είναι ιστορικο-ανθρωπολογική, με χρήση μεθόδων επιτόπιας παρατήρησης και μελέτης. Η μελέτη της θεατρικότητας των συγκεκριμένων εθίμων στοχεύει στην αποκάλυψη των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος του 21ου αιώνα, σε μια αντιπροσωπευτική, τόσο για το παρελθόν της όσο και για το παρόν της μεσογειακή νησιωτική κοινωνία, εξακολουθεί να συντηρεί, να διαχειρίζεται αλλά και να μεταλλάσσει τα εθιμικά παραδεδομένα της κοινωνίας του. Η εστίαση, δε, στη θεατρικότητα των εθίμων αυτών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όπως και αν εμφανίζεται αυτή, λανθάνουσα ή έκδηλη, αποτελεί βασική αιτία της επιβίωσης ή της σποραδικής αναβίωσής τους, επειδή εξακολουθεί να προσφέρει έτοιμες δομές και μορφολογικά σχήματα, στα οποία είναι δυνατό να προσαρμόζονται με σχετική ευκολία τα νεότερα νοήματα και οι σύγχρονες ιδεολογικές ανάγκες των φορέων τους.