Παράγοντες που επηρεάζουν τις γνωσιακές λειτουργίες στην τρίτη ηλικία

Abstract

Introduction: one of the most important public health issues of our time is population aging. This results, among other problems, in an increase in cases of cognitive decline. Dementia, most commonly Alzheimer’s disease and vascular dementia, is the most frequent cause of chronic cognitive decline. The fact that the etiology of dementia is not clearly determined and probably multifactorial and that there is no effective treatment for Alzheimer’s disease and vascular dementia makes prevention extremely important. Lately many prospective epidemiological investigations conducted abroad, but not in Greece, have tried to identify factors that relate to the risk of cognive impairment and dementia, with particular emphasis on modifiable factors. The review of these investigations and of relevant randomized controlled trials concluded that factors such as physical activity, Mediterranean diet, fruits and vegetables, fish, ω-3 polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids and low to moderate alcohol intake may have a protective effect and that factors such as smoking, diabetes mellitus, arterial hypertension, depression, obesity and saturated and trans fatty acids may have a detrimental effect. Objective: to identify dietary, medical and socio-demographic variables that may affect cognitive function in the elderly, while controlling for possible confounders like depressive symptoms. Participants: 732 seemingly healthy men and women of 60 or more years of age at recruitment, residing in Attica. This sample is included in the Greek arm af the EPIC (European Prospective Investigation into Cancer and nutrition) cohort. The EPIC cohort was designed to represent in the best possible way the Greek general population. Methods: the participants had sociodemographic, anthropometric, medical, dietary and lifestyle factors ascertained at enrolment (1993–1999) with valid tools. Six to 13 years later, cognitive function was evaluated through the Mini-Mental State Examination (MMSE) score and affective state through the Geriatric Depression Scale (GDS). These questionnaires have been validated as well. The different factors were encoded into variables and their associations were investigated. More specifically, the statistical method that was applied was multiple linear regression, with MMSE score being the dependant variable. Of note, some of the associations under investigation had never been investigated before worldwide. Results: the analysis showed that the MMSE score is positively associated with years of schooling, height and physical activity, and negatively associated with age, presence of diabetes mellitus, depressive symptoms (this association is cross-sectional) and polyunsaturated fatty acid and seed oil intake. The associations between MMSE and smoking, obesity, arterial hypertension, alcohol intake, Mediterranean diet, and saturated fatty acid, monounsaturated fatty acid, fruit and vegetable and fish intake were non significant. Conclusion: physical activity and early life factors as likely reflected in height are significant predictors of cognitive function in the elderly. The detrimental influence of some cardiovascular risks factors like diabetes mellitus on cognitive function was further supported by the results of the present analysis. Seed oil consumption may adversely affect cognition, whereas other nutritional factors do not appear to have a quantitatively large effect.

Εισαγωγή: ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας της εποχής μας είναι η αύξηση του αριθμού των περιπτώσεων γνωσιακής έκπτωσης, απότοκος της γήρανσης του πληθυσμού. Τα ανοϊκά νοσήματα, συνηθέστερα η νόσος Alzheimer και η αγγειακή άνοια, αποτελούν τα συχνότερα αίτια χρόνιας γνωσιακής έκπτωσης σε ηλικιωμένους. Η πιθανόν πολυπαραγοντική αιτιολογία των νοσημάτων αυτών δεν είναι πλήρως διευκρινισμένη και η θεραπεία τους δεν είναι ανεπτυγμένη σε ικανοποιητικό βαθμό με αποτέλεσμα η πρόληψή τους να είναι ιδιαίτερα σημαντική. Τα τελευταία χρόνια, πολλές προοπτικές επιδημιολογικές μελέτες στο εξωτερικό, όχι όμως και στην Ελλάδα, προσπάθησαν να αναγνωρίσουν παράγοντες που σχετίζονται με τον κίνδυνο ανοϊκών νοσημάτων και γνωσιακής έκπτωσης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους τροποποιήσιμους παράγοντες. Από την ανασκόπηση των προοπτικών αυτών αναλύσεων, αλλά και σχετικών τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών, προέκυψε πιθανά προστατευτική δράση για τη σωματική δραστηριότητα και διατροφικούς παράγοντες, όπως τη Μεσογειακή διατροφή, τα φρούτα και τα λαχανικά, τα ψάρια, τα ω-3 πολυακόρεστα και τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, τη χαμηλή έως μέτρια πρόσληψη αλκοόλ και πιθανά επιζήμια δράση για το κάπνισμα, νοσολογικούς παράγοντες όπως τον σακχαρώδη διαβήτη, την αρτηριακή υπέρταση, την κατάθλιψη, την παχυσαρκία και διατροφικούς παράγοντες όπως τα κορεσμένα και τα trans λιπίδια. Σκοπός: η διερεύνηση προοπτικών και πιθανά αιτιολογικών συσχετίσεων μεταξύ διατροφικών, ιατρικών και κοινωνικο-δημογραφικών παραγόντων και της γνωσιακής έκπτωσης σε ελληνικό πληθυσμό, ελέγχοντας ταυτόχρονα την επίδραση πιθανών συγχυτικών παραγόντων όπως τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Συμμετέχοντες: 732 κατά τεκμήριο υγιείς άνδρες και γυναίκες, 60 ετών και άνω κατά την έναρξη της μελέτης, κάτοικοι Αττικής. Το δείγμα αυτό ανήκει στο ελληνικό σκέλος της προοπτικής μελέτης ΕΠΙΚ (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Συνεργασίας Ιατρικής και Κοινωνίας), η οποία έχει σχεδιασθεί έτσι ώστε να αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον γενικό ελληνικό πληθυσμό. Μέθοδος: κατά την έναρξη της μελέτης και τη βασική εξέταση (1993-1999) καταγράφηκαν διατροφικοί, ιατρικοί, κοινωνικο-δημογραφικοί, σωματομετρικοί παράγοντες και παράγοντες τρόπου ζωής για κάθε έναν από τους συμμετέχοντες με έγκυρα εργαλεία. Έξι με 13 έτη αργότερα αξιολογήθηκε, πάλι μέσω έγκυρων εργαλείων (Mini-Mental State Examination, MMSE, και Geriatric Depression Scale), η κατάσταση των γνωσιακών λειτουργιών και η ύπαρξη καταθλιπτικών συμπτωμάτων των συμμετεχόντων. Οι διάφοροι παράγοντες κωδικοποιήθηκαν σε αντίστοιχες μεταβλητές και διερευνήθηκαν πιθανές συσχετίσεις μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, εφαρμόσθηκε η στατιστική μέθοδος της πολλαπλής γραμμικής εξάρτησης με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία στο MMSE. Σημειώνεται πως ορισμένες σχέσεις ελέγχθηκαν για πρώτη φορά παγκοσμίως. Αποτελέσματα: η στατιστική ανάλυση έδειξε πως η βαθμολογία στο MMSE σχετίζεται θετικά με τα έτη εκπαίδευσης, το ύψος και τη σωματική δραστηριότητα και αρνητικά με την ηλικία, την ύπαρξη σακχαρώδη διαβήτη, τα καταθλιπτικά συμπτώματα (η σχέση αυτή είναι συγχρονική) και την πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και σπορέλαιων. Οι σχέσεις μεταξύ βαθμολογίας MMSE και καπνίσματος, παχυσαρκίας, αρτηριακής υπέρτασης, κατανάλωσης αλκοόλ, Μεσογειακής διατροφής, πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών οξέων, μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, φρούτων και λαχανικών, και ψαριών ήταν στατιστικά μη σημαντικές. Συμπέρασμα: βρέθηκε ότι πρώιμες περιβαλλοντικές επιδράσεις, οι οποίες αντανακλώνται πιθανά σε μεγαλύτερο ύψος, και η αυξημένη σωματική δραστηριότητα σχετίζονται προοπτικά με καλύτερες επιδόσεις ηλικιωμένων στο MMSE. Επιπλέον τεκμηριώθηκε η βλαπτική επίδραση κάποιων καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου, όπως ο ΣΔ, στις ΓΛ. Όσον αφορά διατροφικά στοιχεία, οι πιο ισχυρές στατιστικά σχέσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η πρόσληψη πολυακόρεστων λιπιδίων και σπορέλαιων πιθανά οδηγεί σε μειωμένες γνωσιακές επιδόσεις ενώ η επίδραση άλλων διατροφικών συστατικών είναι μη σημαντική.