Το ριζοσπαστικό κίνημα στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα

Abstract

Our intention was to explore the ideological and socio-political character of the radical movement, its political action and its role in the union (‘enosis’) of the Seven Islands with the Greek kingdom. Methodologically a multidimensional approach of the subject was attempted with a particular emphasis on: (1) its historical depth and development and (2) its integration in the concrete economic, social, political, ideological and cultural environment on local, regional and European level. The conclusions are the following: 1. The historical processes of Ionians’ socio-political awakening start in the latter years of the Venetian rule and are cultivated especially in the crucial years 1780 - 1815, when their national awakening also starts. The radical movement emerges through the maturation processes of political and national consciousness of the Ionian people during the first 30 years of English domination (1817 - 1848). 2. The Ionian ‘Rhizospastism’ (radicalism) pertains a national and bourgeois-democratic movement with intensely anthropocentric and internationalist characteristics and aims to the end of the obeisance to foreigners in Seven Islands and to the democratic and social reformation of the Greek state. 3. The radical movement of ‘Rhizospastes’, via its constitution in political party, will act revolutionary undermining the government and bringing on institutional cracks in the Ionian state. 4. The issues of national rights and democracy, that the first Rhizospastes had accounted as inextricably linked, will disunite the movement since 1852 and will lead it later to a schism (1858, 1862), while Neo-Rhizospastes policy predominates in the Parliament, limiting the struggle of the movement in the unification question. 5. The British Protection will respond to the acts of first Rhizospastes with cruel persecution and, using the reforms of Constitution 1817, will enlist politically the powerful reformative party of liberals. 6. The British policy of reforms will crash on the organised opposition that the disunion of reformative party and the national ganging up policy of K. Lomvardos and Neo-Rhizospastes will cause, so that the British Protection will reach a governmental impasse in the islands. 7. The development of European juncture, the ejection of king Otto who was expressing the ‘Great Idea’ and the sovereignty of Great Britain in Eastern Mediterranean after the Crimean conflict will lead England to the decision of the abandonment of the islands with the “European approval” and “under conditions”. 8. The old Rhizospastes will refuse to participate in the process of ‘enosis’ which they believed would lead both Greece and Seven Islands to a permanent dependence of the British foreign policy. Nevertheless, the contribution of both, first Rhizospastes and Neo-Rhizospastes, was significant in bringing and cultivating the unifying goal in the Ionian public opinion and in creating a governmental impasse to the British Ionian protectorate.

Στόχος μας ήταν η διερεύνηση του ιδεολογικού και κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα του ριζοσπαστικού κινήματος, της πολιτικής του δράσης και του ρόλου του στην ένωση της Επτανήσου με το ελληνικό βασίλειο. Μεθοδολογικά επιχειρήθηκε πολυεπίπεδη προσέγγιση του θέματος με ιδιαίτερη έμφαση: (1) στο χρονικό βάθος του υπό διερεύνηση αντικειμένου και στη μετεξέλιξή του? (2) στην ένταξή του στο συγκεκριμένο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον του - τοπικό, περιφερειακό, ευρωπαϊκό. Τα συμπεράσματα είναι τα εξής: 1. Οι ιστορικές διαδικασίες της κοινωνικοπολιτικής αφύπνισης των Επτανησίων ξεκινούν από τα ύστερα χρόνια της βενετοκρατίας και καλλιεργούνται ιδιαίτερα στα κρίσιμα χρόνια 1780 - 1815, οπότε ξεκινάει και η εθνική τους αφύπνιση, ενώ το ριζοσπαστικό κίνημα αναδύεται μέσα από τις διαδικασίες ωρίμανσης της πολιτικής και εθνικής συνείδησης των Επτανησίων κατά τα πρώτα 30 χρόνια της αγγλοκρατίας (1817 - 1848). 2. Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός εμφανίζεται ως ένα κίνημα εθνικό και αστικοδημοκρατικό με έντονα ανθρωποκεντρικά και διεθνιστικά στοιχεία και στόχο του τη λήξη της ξενοκρατίας στα Επτάνησα και τη δημοκρατική και κοινωνική ανάπλαση της ελληνικής πολιτείας. 3. Μέσω της συγκρότησής του σε πολιτικό κόμμα, το ριζοσπαστικό κίνημα θα δράσει επαναστατικά, υπονομεύοντας την εκτελεστική αρχή και δημιουργώντας θεσμικά ρήγματα στην Ιόνιο πολιτεία. 4. Τα ζητήματα της εθνικής διεκδίκησης και της δημοκρατίας που οι πρώτοι ριζοσπάστες αντιμετώπιζαν ως αδιάσπαστα συνδεδεμένα , θα διχάσουν το κίνημα από το 1852 κι έπειτα για να το οδηγήσουν αργότερα σε σχίσμα (1858, 1862), ενώ στη βουλή θα κυριαρχήσει η πολιτική των νεοριζοσπαστών που θα περιορίσει τον αγώνα του κινήματος στο ενωτικό ζήτημα. 5. Η Αγγλική Προστασία θα αντιμετωπίσει τη δράση των πρώτων ριζοσπαστών με σκληρό διωγμό και με όπλο τις μεταρρυθμίσεις του Συντάγματος του 1817 θα προσεταιριστεί πολιτικά το ισχυρό μεταρρυθμιστικό κόμμα των φιλελευθέρων. 6. Η αγγλική πολιτική των μεταρρυθμίσεων θα προσκρούσει στην οργανωμένη αντιπολίτευση που θα προκαλέσει ο διχασμός του μεταρρυθμιστικού κόμματος και η εθνική συσπειρωτική πολιτική του Κ. Λομβάρδου και των νεοριζοσπαστών, με αποτέλεσμα το κυβερνητικό αδιέξοδο της Αγγλικής Προστασίας στα νησιά. 7. Οι εξελίξεις της ευρωπαϊκής συγκυρίας, η έξωση του μεγαλοϊδεατιστή Όθωνα και η κυριαρχία της Μ. Βρετανίας στην Ανατολική Μεσόγειο μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο θα οδηγήσουν την Αγγλία στην απόφαση να εγκαταλείψει τα νησιά “εγκρίσει της Ευρώπης” και “υπό όρους”. 8. Οι παλαιοί ριζοσπάστες θα αρνηθούν να συμμετάσχουν στις διαδικασίες της Ένωσης οι οποίες κατ’ αυτούς οδηγούσαν τόσο την Ελλάδα όσο και τα Επτάνησα στη διαρκή δέσμευσή τους από την αγγλική εξωτερική πολιτική. Παραμένει ωστόσο σημαντική η συμβολή τόσο των πρώτων ριζοσπαστών όσο και των νεοριζοσπαστών στη θεμελίωση και καλλιέργεια στην επτανησιακή κοινή γνώμη του ενωτικού στόχου και στη δημιουργία κατάστασης κυβερνητικού αδιεξόδου στo αγγλικό προτεκτοράτο των Επτανήσων.