Η ιδεολογία του καθεστώτος της 21ης Απριλίου μέσα από την εκπαιδευτική πολιτική, σχολική ζωή και πράξη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The present study focuses on the analysis of the fundamental ideological conditions which characterized the educational policy and school life in the Greek primary schools during the longest period of abolishment of parliamentarianism in our country (1967-1974). Our first interest is the analysis and the interpretation of the contribution of this peculiar political ideological agent (military dictatorship) to the implementation of educational policy. On a second level we analyze the institutional regulations for the organization and operation of the primary education. Furthermore, we examine their effectiveness and acceptability in order for the answer to be recorded and hence the contribution of the primary school to the venture of its ideological use in the context of an autocratic governance. Our research is based on the study of written texts (educational laws, texts written by educational authorities, educational magazines, curricula and timetables educational circulars, school records, Employee Personnel File of teachers etc.). It is also based on oral cultural documents (testimonies of teachers of educational authorities etc.) The codification/filing of the texts was conducted by analyzing the ideological discourse of the regime whereas the analysis of the research data was carried out mainly with qualitative methods (historical interpretation, thematic content analysis). The inferences of our study proved that both the Rationale (educational policy) for education and the Practices for the edification/disciplining of the social/pedagogical subject (school life and action) were ideologically imbued. The school mechanism intensifies its ideological functions by typically complying with the authority orders and moreover by developing autonomous action through the activities of its functionaries and the liberating dynamics of interaction within the school class. However, the effectiveness of its anti-reformative dynamics is questioned on the level of school life and action. The forceful performance which takes place in every school under the influence of the institutional coercions as well as the attitudes, the perceptions and the interpretations of its performers cannot certify the essential contribution of the primary school to the reproduction of the ideology of the seven year Greek junta. Neither the consensus of the teachers as an essential factor of the effectiveness of every (anti) reform event seems to be secured even when unprecedented discipline techniques were used in the school system.

Στην παρούσα μελέτη επικεντρώσαμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον στην ανάδειξη των θεμελιακών ιδεολογικών προϋποθέσεων που χαρακτήριζαν την εκπαιδευτική πολιτική και σχολική ζωή και πράξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης κατά την περίοδο 1967-1974. Το ενδιαφέρον μας στρέφεται σε πρώτο επίπεδο στην ανάλυση και ερμηνεία της συμβολής του ιδιότυπου πολιτικοϊδεολογικού πεδίου (στρατιωτική δικτατορία) στην άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής. Σε ένα δεύτερο επίπεδο αναλύονται οι θεσμικές προβλέψεις για την οργάνωση και λειτουργία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και εξετάζεται η αποτελεσματικότητα και η αποδεκτικότητά τους προκειμένου να καταγράφει η «απάντηση» και συνακόλουθα η συμβολή του σχολείου στην προσπάθεια ιδεολογικής χρήσης του υπό συνθήκες αυταρχικής διακυβέρνησης. Η έρευνά μας βασίζεται στη μελέτη γραπτών (εκπαιδευτική νομοθεσία, κείμενα στελεχών της εκπαίδευσης, εκπαιδευτικά περιοδικά, αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, σχολικές εγκύκλιοι, αρχεία σχολείων, ατομικοί υπηρεσιακοί φάκελοι εκπαιδευτικών κ.λπ.) και προφορικών (προσωπικές μαρτυρίες δασκάλων στελεχών της εκπαίδευσης κ.λπ.) πολιτισμικών τεκμηρίων της περιόδου. Η κωδικοποίηση/ταξινόμηση στοιχείων των κειμένων έγινε με κατηγορίες ανάλυσης τις συνιστώσες του ιδεολογικού λόγου του καθεστώτος και η ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων με τη συνδρομή κυρίως ποιοτικών μεθόδων (ιστορικό ερμηνευτική θεματική ανάλυση περιεχομένου). Τα συμπεράσματα της μελέτης μας ανέδειξαν τον ιδεολογικό εμποτισμό τόσο του Λόγου (εκπαιδευτικής πολιτικής) για την εκπαίδευση όσο και των Πρακτικών διαπαιδαγώγησης/«πειθάρχησης» του κοινωνικού/παιδαγωγικού υποκειμένου (σχολικής ζωής και πράξης) στο δημοτικό σχολείο της εξεταζόμενης περιόδου. Ο σχολικός μηχανισμός της περιόδου εντείνει τις ιδεολογικές του λειτουργίες παρουσιάζοντας τυπική συμμόρφωση με τα άνωθεν κελεύσματα αλλά και αυτόνομη δράση μέσα από την ενεργητική συμπεριφορά των λειτουργών του και την απελευθερωτική δυναμική της διάδρασης στη σχολική τάξη. Η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής πολιτικής σε επίπεδο σχολικής ζωής και πράξης τίθεται υπό αμφισβήτηση. Η δυναμική «παράσταση» που εξελίσσεται σε κάθε σχολείο υπό την επήρεια των θεσμικών καταναγκασμών αλλά και των στάσεων, αντιλήψεων, ερμηνειών των συντελεστών της καθιστά αβέβαιη την ουσιαστική συμβολή του πρωτοβάθμιου σχολείου στη ιδεολογική αναπαραγωγική διαδικασία της επταετίας.