Η δύναμη των επικοινωνιακών μηνυμάτων στην πρόληψη των οδικών τροχαίων ατυχημάτων

Abstract

Introduction: During the last decades of the 20th century, it was recognized that, apart from biological factors, human behavior can also play a crucial role in the protection of health. As a result, significant impetus was given to the development of scientific disciplines targeting to change dysfunctional behaviors and promote health (e.g. Health Psychology, Health Education, Social Marketing). Health Communication, in the context of which the implementation of this PhD thesis was realized, is one such discipline, encompassing the study and use of communication strategies to inform and influence individual and community decisions that enhance health. Aim: This PhD thesis sought to provide an integrated approach to the needs and effectiveness of a preventive intervention, with a view to identifying specific requirements needed for designing targeted communication messages focusing on prevention. Specifically, an effort was made to develop based on the concepts of the Health Belief Model, implement and evaluate a helmet promotion program targeting adolescents passing from a “pre-driver” to a “driver” status (~16 years). Μethods: The study consisted of two phases. During the first phase, 12 focus groups were conducted with a total of 70 students attending three randomly selected highschools in Athens, Greece, in order to explore factors contributing to adolescent decision-making on helmet wearing. The groups were segmented by gender (male/female) and helmet use (users/non-users). Qualitative data were analyzed by employing thematic content analysis. During the second phase of the study, the intervention along with the educational material (i.e. a helmet instructional video, posters and an educational 17 leaflet) were developed based on the qualitative findings. Subsequently, the program was implemented and evaluated by employing a cluster randomized controlled trial. For this purpose, 12 randomly selected high-schools (4 public, 4 private and 4 vocational) situated in Attica, Greece, were sorted by type and randomly assigned to receive the intervention or serve as controls. Self-report data on helmet-related knowledge, attitudes and practices were collected at baseline from 741 2nd grade students and immediately after program completion. Linear mixed models with random student effects were used to estimate mean changes in scores for each treatment group and corresponding between groups differences of changes. Results: Results of the qualitative study showed that students reporting frequent helmet use were characterized by a high perceived threat of a TWMV-related injury, which seemed to be associated with both prior experience of an injury and receiving information on helmet wearing from “significant others”. Students reporting helmet non use were characterized by a low threat perception, possibly attributed to adolescent egocentrism and accompanying feelings of invulnerability or to lack of knowledge and experience in risk identification. A sharp contrast was noted regarding the most important perceived benefit of helmet use, expressed among users as “protection in case of a road crash”, whereas among non-users as “avoiding tickets from Traffic Police”. Main barriers to helmet use, as identified by non-users, included: low perceived efficacy of helmets; peer pressure; high helmet cost; as well as beauty and style reasons. Results of the cluster randomized controlled trial showed that the “Stick it well on your head!” program yielded a significant improvement in helmet-related knowledge, which was evident for students attending all types of secondary education. Yet, the impact of the program on participants’ attitudes and practices appeared to vary across different school types. Although the intervention was associated with statistically significant positive changes among students attending public and vocational schools, no effects were found with respect to helmet-related attitudes and practices of students enrolled in private education. Of note, individuals enrolled in 18 private education had the lowest frequency of TWMV use. Specifically, only a 18.2% of participants attending private schools reported using a TWMV either “always” or “often”, whereas the equivalent percentage in public schools was 38.6% and in vocational schools 61.1%. Conclusions: The overall results of the study provide evidence for the effectiveness of targeted, theory-driven preventive interventions. It is concluded that such interventions could prove more efficient than conventional, non-targeted interventions dominating so far in the field of prevention

Εισαγωγή: Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, αναγνωρίστηκε ότι, εκτός από τους βιολογικούς παράγοντες, σημαντικό ρόλο στην προστασία της υγείας διαδραματίζει και η ανθρώπινη συμπεριφορά. Ως αποτέλεσμα, δόθηκε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη επιστημονικών κλάδων που είχαν ως στόχο την αλλαγή δυσλειτουργικών συμπεριφορών και την προαγωγή της υγείας (π.χ. Ψυχολογία Υγείας, Αγωγή Υγείας, Κοινωνικό Μάρκετινγκ). Η Επικοινωνία της Υγείας, στο πλαίσιο της οποίας εντάσσεται η εκπόνηση αυτής της διδακτορικής διατριβής, αποτελεί έναν τέτοιο επιστημονικό κλάδο, ο οποίος ασχολείται με τη μελέτη και χρήση των επικοινωνιακών στρατηγικών, με στόχο την ενημέρωση και την άσκηση επιρροής όσον αφορά στις ατομικές και συλλογικές αποφάσεις που προάγουν την υγεία. Σκοπός: Σκοπός της διδακτορικής διατριβής ήταν η ολοκληρωμένη προσέγγιση των αναγκών και της αποτελεσματικότητας μιας προληπτικής παρέμβασης, με απώτερο στόχο να αναδειχθούν οι ιδιαιτερότητες του στοχευμένου σχεδιασμού επικοινωνιακών μηνυμάτων που αφορούν στην πρόληψη. Συγκεκριμένα, επιχειρήθηκε ο σχεδιασμός βάσει του Μοντέλου Πεποιθήσεων για την Υγεία (Health Belief Model), η εφαρμογή και η αξιολόγηση προληπτικής παρέμβασης, που αφορούσε στην προώθηση της συστηματικής χρήσης κράνους σε εφήβους που μεταβαίνουν από την «προ-οδηγική» στην «οδηγική» κατάσταση (~16 ετών). Μεθοδολογία: Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, διεξήχθησαν 12 ομάδες εστίασης (focus groups) με 70 μαθητές τριών τυχαία επιλεγμένων λυκείων της Αθήνας, προκειμένου να διερευνηθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων των εφήβων αναφορικά με τη χρήση προστατευτικού κράνους. Η διαστρωμάτωση των ομάδων έγινε ανά φύλο (άνδρας/γυναίκα) και χρήση κράνους (χρήστες/μη χρήστες). Για την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου (thematic content analysis). 14 Στη δεύτερη φάση της μελέτης, έγινε ο σχεδιασμός της παρέμβασης, καθώς και η ανάπτυξη του αντίστοιχου εκπαιδευτικού υλικού (dvd με οδηγίες για τη σωστή χρήση κράνους, αφίσες και ενημερωτικό φυλλάδιο) βάσει των αποτελεσμάτων της ποιοτικής έρευνας. Ακολούθησε η εφαρμογή της παρέμβασης και η αξιολόγησή της με τη μέθοδο της τυχαιοποιημένης ελεγχόμενης δοκιμής ανά συστάδες (cluster randomized controlled trial). Για τον σκοπό αυτό, 12 τυχαία επιλεγμένα λύκεια της Αττικής (4 δημόσια, 4 ιδιωτικά και 4 επαγγελματικά) ταξινομήθηκαν ανά τύπο σχολείου και καταμερίστηκαν τυχαία (ομάδα παρέμβασης και ομάδα ελέγχου). Δεδομένα που αφορούσαν στις γνώσεις, τις στάσεις και τις πρακτικές των εφήβων σχετικά με τη χρήση κράνους συλλέχθηκαν από 741 μαθητές Β’ Λυκείου πριν από την εφαρμογή της παρέμβασης και αμέσως μετά την ολοκλήρωσή της. Προκειμένου να υπολογιστούν οι αλλαγές της μέσης τιμής των σκορ πριν και μετά από την παρέμβαση για κάθε ομάδα, καθώς επίσης και οι μεταξύ των ομάδων διαφορές, χρησιμοποιήθηκαν μικτά γραμμικά μοντέλα (linear mixed models) με τυχαία επίδραση των υποκειμένων. Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας έδειξαν ότι οι έφηβοι που έκαναν συστηματική χρήση κράνους χαρακτηρίζονταν από αυξημένη επίγνωση του κινδύνου εμπλοκής σε τροχαίο ατύχημα, που φάνηκε να οφείλεται είτε σε μίμηση γονεϊκών προτύπων είτε σε προγενέστερη εμπειρία ατυχήματος. Αντίθετα, οι έφηβοι που δήλωσαν μη χρήση προστατευτικού κράνους χαρακτηρίζονταν από μειωμένη επίγνωση του κινδύνου εμπλοκής σε τροχαίο, η οποία φάνηκε να συνδέεται είτε με την έλλειψη γνωστικών εφοδίων ή και πείρας στην αξιολόγηση του κινδύνου, είτε με το «εγωκεντρικό σφάλμα». Αξιοσημείωτη, επίσης, ήταν η διαφοροποίηση των δύο ομάδων (χρήστες vs μη χρήστες) σε σχέση με τα αντιλαμβανόμενα οφέλη από τη χρήση κράνους. Συγκεκριμένα, ενώ λόγοι προσωπικής ασφάλειας και προστασίας σε περίπτωση ατυχήματος ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί για όσους έκαναν χρήση κράνους, οι μη χρήστες φάνηκαν να αντιλαμβάνονται την αποφυγή κλήσεων από την Τροχαία ως το σημαντικότερο δυνητικό όφελος από τη χρήση κράνους. Η μειωμένη αντίληψη για την προληπτική επάρκεια του κράνους, η πίεση των συνομηλίκων, το κόστος του 15 κράνους, καθώς και λόγοι εμφάνισης αναδύθηκαν ως οι κυριότεροι φραγμοί στη συστηματική χρήση του κράνους. Τα αποτελέσματα της τυχαιοποιημένης ελεγχόμενης δοκιμής έδειξαν ότι το πρόγραμμα «Βαλ’ το καλά στο κεφάλι σου!» ήταν αποτελεσματικό στην αύξηση των γνώσεων των συμμετεχόντων, ανεξαρτήτως τύπου σχολείου. Εντούτοις, η αποτελεσματικότητά του στην αλλαγή των στάσεων και των πρακτικών των εφήβων αναφορικά με τη χρήση κράνους φάνηκε να ποικίλει μεταξύ των διαφόρων τύπων σχολείων....