Η εκπαίδευση στην Βόρεια Ήπειρο κατά την ύστερη περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας: η ίδρυση, η οργάνωση και η λειτουργία των ελληνικών σχολείων

Abstract

This is the first global treatment of Greek education in the specific area of Northern Epirus during the late Ottoman Empire. It describes the educational activities carried out by the Greeks of Northern Epirus during the late Ottoman Empire despite difficulties and oppressions of every sort and presents the organisation and operation of the education system under the protection and with the support of the local community and communal authorities and the financial assistance of donors and benefactors. Research in archival sources and the published literature revealed a wealth of previously unused important and fundamental information which adds invaluable details to the education map of Northern Epirus and necessitates a revision of earlier views and opinions and a reassessment of the dimension and dynamic of Greek education and schooling and of the cultural and intellectual level of the Greek population of the region. The archival and bibliographical sources came from the Historical and Diplomatic Archives of the Greek Foreign Ministry (AYE), the Foundation for Northern Epirote Studies (IBE - Ioannina), the Society for Epirote Studìes (EHM - Ioannina), the Ecumenical Patriarchate in Constantinople reports in English, French and Austrian archives and libraries in Metropolitan Dioceses, institutes, societies and associations, private (personal and family) archives, local codifications and community and educational association regulations, published sources, newspapers, periodicals and contemporary printed material. It makes optimum use - for the first time - of archival sources and all manner of rare and original published material resulting in the identification of 726 Greek schools 1377 teachers and 22 741 pupils in 306 Greek towns and villages across Northern Epirus a record far more complete than that compiled by any previous study investigation or statistical survey. It identifies 22 important urban and educational centres (Korytsa, Moschopolis, Argyrokastro, Bouharati, Dryades Himarras, Delvino, Doubiani, Drobiani, Kestorati, Kato Lampovo, Leonitsa, Pikerni, Premeti, Sarakanitsa, Sotira, Politsani, Schoriades, Sopiki, Ardevoussa, Arta, Avlona and Berati).

Το υπό εξέταση θέμα διαπραγματεύεται για πρώτη φορά συνολικά την ελληνική εκπαίδευση στο συγκεκριμένο χώρο της Βόρειας Ηπείρου κατά την ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ερμηνεύονται οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου κάτω από τις παντοειδείς δυσχέρειες και πιέσεις κατά τη διάρκεια των επίμαχων χρονών της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και παρουσιάζεται η οργάνωση και η λειτουργία της εκπαίδευσης κάτω από την προστασία και τη χορηγία των τοπικών κοινωνιών της κοινοτικής αυτοδιοίκησης και την οικονομική αρωγή των ευεργετών και δωρητών. Κατά την πορεία της αναζήτησης των αρχειακών πηγών και της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε η πληθώρα των αναξιοποίητων μέχρι σήμερα σημαντικών και βασικών πληροφοριών που έρχονται να προσθέσουν πολύτιμα στοιχεία στον εκπαιδευτικό χάρτη της Βόρειας Ηπείρου τέτοια που αναθεωρούν πολλές μέχρι σήμερα απόψεις και θεωρήσεις και επαναπροσδιορίζουν το μέγεθος και τη δυναμική της ελληνικής εκπαίδευσης της παιδείας και του πολιτισμικού και πνευματικού επίπεδου όλου του ελληνικού στοιχείου του βορειοηπειρωτικού χώρου. Οι αρχειακές και βιβλιογραφικές μας πήγες αναζητήθηκαν και προήλθαν από το Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών (AYE) το Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών (ΙΒΕ - Ιωάννινα) την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών (EHM - Ιωάννινα) το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως από αναφορές ξένων αρχείων (αγγλικά, γαλλικά και αυστριακά) από Αρχεία και βιβλιοθήκες Μητροπόλεων Ιδρυμάτων Εταιρειών Ενώσεων και Συλλογών από ιδιωτικά αρχεία από τοπικούς κώδικες και κοινοτικούς και φιλεκπαιδευτικούς Κανονισμούς από δημοσιευμένες πήγες από εφημερίδες από περιοδικά και από έντυπα εποχής. Για πρώτη φορά αξιοποιήθηκαν στο βέλτιστο βαθμό τους οι αρχειακές πήγες και τα κάθε είδους σπάνια και αρχέτυπα δημοσιεύματα με βάση τα οποία καταγράφηκαν 726 ελληνικά σχολεία σε 306 ελληνικούς οικισμούς 1.377 διδάσκαλοι και 22.741 μαθητές σε όλο το χώρο της Βόρειας Ηπείρου καταγραφή εμφανώς μεγαλύτερη από κάθε άλλη προϋπάρχουσα μελέτη έρευνα η στατιστική. Αναδείχθηκαν 22 περιώνυμα μεγάλα αστικά και εκπαιδευτικά κέντρα της Κορυτσάς της Μοσχόπολης, του Αργυροκάστρου, του Βουλιαρατίου, των Δρυμάδων Χειμάρρας, του Δελβίνου, της Δουβιανής, της Δρόβιανης, του Κεστορατίου, του Κάτω Λαμπόβου, της Λέσνιτσας, του Πικερνίου, της Πρεμετής, της Σαρακινίστας, της Σωτήρας, της Πολιτσάνης, των Σχωριάδων, της Σωπίκης, της Αρδεύουσας, της Άρτας, της Αυλώνας και του Βερατίου.