Η επίδραση του εναλλασσόμενου κυκλικού ωραρίου στο επίπεδο υγείας του νοσηλευτικού προσωπικού

Abstract

Shiftworking is a common characteristic of modern societies. At present nearly one-fifth of the total global work force works in shifts and at the same time 19% of EU’s workforce work night shift. Continuity, rotation and scheduling are the main characteristics of shiftworking. Healthcare personnel and nurses provide and are responsible for healthcare services on 24 hour basis. Shiftworkers tend to experience problems in four main areas caused by the desychronization of endogenous physiological system, the circadian rhythms. The first relates to increased fatigue and sleepiness caused by the decreased amount of sleep which results in a cumulative sleep debt when trying to sleep during the day. The second relates to their health; shiftworkers tend to suffer from poorer general health, physiological and psychological, including an increase in gastrointestinal and cardiovascular problems, neurotisicm and burn-out. The third area of concern relates to their family and social life. Shiftworkers tend to suffer from poorer family and social relationships because their working hours often coincident with societal and family obligations. The fourth area concerns the satisfaction and performance from workplace. The aim of this study was to investigate the burden experienced by nursing personnel working irregular shift system in Greece and the promotion of a theoretical frame of designing shiftwork system less health damaging. The instrument used for the data collection is the scales of Standard Shiftwork Index questionnaire completed by nurses and medical auxiliaries working a) irregular shift system concluding night shifts and b) permanently morning shifts. The study was carried out from November 2006 to November 2007 and conducted at three general hospitals of Athens. The study has documented the working conditions concerned the rotating shift system. The results showed that bachelor degree nurses reported lesser job satisfaction. Female nurses and nurses diagnosed with chronic disease reported higher scores in the SSI scales. The divorced/widow nurses had higher score in the chronic fatigue scale and the employes with more than three persons under their consideration reported greater sleep problems. Personnel working rotating shift system reported greater score in the chronic fatigue and the languidity scale and lesser score in the scale which measures the amount of time the shift system leaves compared to those working permantly morning shifts. The basic conclusion of this study is the recognition of the need for more explanation of the consequences of the rotating shift system in clinical basis and the adoption of the shift system with lesser implications on physical, psychological health and family/social life. Finally, it is regarded as necessary the shiftworkers to be informed and educated on the implications of the shifts in order to use the appropriate coping strategies.

Η εργασία με βάρδιες αποτελεί καθημερινό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κοινωνιών δεδομένου ότι το 1/5 του συνολικού εργαζόμενου δυναμικού παγκοσμίως εργάζεται με βάρδιες καθώς και η νυχτερινή εργασία αφορά το 19% των εργαζομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα κύρια χαρακτηριστικά της εργασίας με βάρδιες είναι η συνέχεια, η εναλλαγή των βαρδιών και ο προγραμματισμός. Οι επαγγελματίες υγείας, και συγκεκριμένα το νοσηλευτικό προσωπικό, παρέχουν τις υπηρεσίες τους και έχουν την ευθύνη για την παροχή φροντίδας υγείας επί 24ώρου βάσεως. Οι εργαζόμενοι με βάρδιες αντιμετωπίζουν προβλήματα σε διάφορα επίπεδα λόγω αποσυγχρονισμού της εσωτερικής φυσιολογίας του οργανισμού, των κιρκάδιων ρυθμών. Σε πρώτο επίπεδο, η εργασία με βάρδιες, συμπεριλαμβανομένης της νυχτερινής εργασίας, σχετίζεται με αυξημένη κούραση και υπνηλία. Αυτό σχετίζεται με την οφειλή του οργανισμού σε ύπνο, η οποία συσσωρεύεται από τη μη ικανοποιητική ποιότητα ύπνου, όταν ο εργαζόμενος προσπαθεί να κοιμηθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε δεύτερο επίπεδο, οι εργαζόμενοι με βάρδιες παρουσιάζουν χαμηλότερο επίπεδο υγείας, σωματικής και ψυχικής, και ιδιαίτερα παρατηρείται μια αύξηση συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό και καρδιολογικό σύστημα καθώς και αυξημένα επίπεδα νευρωτισμού και συναισθηματικής εξουθένωσης. Το τρίτο επίπεδο αφορά στην οικογενειακή και κοινωνική τους ζωή. Οι εργαζόμενοι μα βάρδιες έχουν λιγότερες οικογενειακές και κοινωνικές συναναστροφές, λόγω του ότι οι ώρες εργασίας τους συχνά συμπίπτουν με τις οικογενειακές και κοινωνικές υποχρεώσεις. Το τέταρτο επίπεδο είναι η ικανοποίηση από τον χώρο εργασίας και ο βαθμός απόδοσής τους. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της επιβάρυνσης του νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζεται με μη τακτικό κυκλικό εναλλασσόμενο ωράριο στη χώρα μας, και η μελέτη ενός θεωρητικού πλαισίου έτσι ώστε να σχεδιαστούν προγράμματα κυκλικού ωραρίου που δεν θα είναι επιβαρυντικά για το νοσηλευτικό προσωπικό και θα συμβάλλουν στην πρόληψη προβλημάτων υγείας που ενδεχομένως προκύπτουν από το κυκλικό ωράριο. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν οι κλίμακες του ερωτηματολογίου Standard Shiftwork Index, το οποίο συμπληρώθηκε από α) νοσηλευτικό και παραϊατρικό προσωπικό που ακολουθούσε κυκλικό εναλλασσόμενο ωράριο με ή χωρίς νυχτερινές βάρδιες και β) προσωπικό που εργάζονταν μόνιμα πρωινό ωράριο. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε τρία γενικά νοσηλευτικά ιδρύματα της Αττικής από το Νοέμβριο του 2006 μέχρι το Νοέμβριο του 2007. Στην μελέτη δόθηκε μια τεκμηριωμένη εικόνα των συνθηκών εργασίας όσον αφορά στο εναλλασσόμενο κυκλικό ωράριο. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τα δεδομένα που συλλέχθησαν έδειξαν ότι μικρότερη ικανοποίηση από την εργασία δηλώνουν οι εργαζόμενοι Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Οι νοσηλεύτριες και οι εργαζόμενοι με βάρδιες που πάσχουν από κάποια χρόνια νόσο αναφέρουν περισσότερα προβλήματα στις περισσότερες κλίμακες του Standard Shiftwork Index. Επιπλέον, όσοι εργαζόμενοι που ήταν σε διάσταση ή χήροι είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα για τη χρόνια κόπωση και όσοι ήταν παντρεμένοι και είχαν υπό την επίβλεψή τους πάνω από τρία άτομα αντιμετώπιζαν περισσότερα προβλήματα ύπνου. Κατά την σύγκριση μεταξύ των δύο ομάδων εργαζομένων, κυκλικό vs ημερήσιο ωράριο, προέκυψε ότι μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα για την χρόνια κόπωση και την νωθρότητα και μικρότερη βαθμολογία στην ικανοποίηση από το χρόνο που αφήνει το σύστημα βαρδιών δηλώνουν όσοι εργαζόμενοι ακολουθούν κυκλικό ωράριο. Το βασικότερο συμπέρασμα της παρούσας μελέτης είναι η αναγνώριση της ανάγκης για περαιτέρω διερεύνηση των επιπτώσεων του εναλλασσόμενου ωραρίου σε κλινικό επίπεδο στους εργαζόμενους και υιοθέτηση του καταλληλότερου συστήματος βαρδιών που θα προκαλεί όσο το δυνατόν λιγότερη διαταραχή σε σωματικό, ψυχικό και κοινωνικο/οικογενειακό επίπεδο. Κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση των εργαζομένων σχετικά με τις πιθανές επιπλοκές των βαρδιών προκειμένου να βρίσκουν τους μηχανισμούς άμυνας και αντιμετώπισης των επιπτώσεων.