Γρηγόριος Κωνσταντάς: βίος, έργο

Abstract

Gregorios Constantas (Milies, mt. Pelion, 1758-1844) was a clergy man being inspired by the Modern Greek Enlightment. He studied in famous schools and universities of his Age, he became a distinguished teacher of the Greek youth, he helped the Greek Rebellion (1821) and he worked hard for the foundation of the Modern Greek State. He also published a number of books, presenting modern science. He was a "missionary". He served the "Megali" (great) Idea that education can reform both human person and society and, also, could guide Greeks to fight against Ottomans for freedom. In our PHD we studied unpublished letters Constantas wrote and received (which exist in the Archives of the Library of Milies and in Greek State Archives), and we revealed unknown parts of his life and his work. Constantas was a man who was inspired by Orthodox Church. Although he belonged in the party of "modernists", as time went by, he served Church as the vicar of the Metropolitan of Demetrias in Milies, he rejected his early ideas about the monasteries, the icons and the relics of the Saints, and he became skeptic about ideas of Enlightment because he saw the confusion that was caused to the Greek Identity. We found out that, although he was a clergy man, he dealt with politics. He served the first Governor of the Modern Greek State I. Kapodistrias, but he, finally, realized that only personal quality and values are the major factors for success and not the brilliant ideas. He was opposed to the corruption that prevented political progress. He was not an atheist and he was not in favor of secularization. He tried to combine different ideas, but he was not a conservative. Basis of our PHD was the idea that Orthodox Church did not reject Enlightment. We presented Constantas' thesis about Philosophy, Geography, History, and Language. Our conclusion is that Constantas was against Adamantios Corais, one of the founders of Modern Hellenism, but also he was not in favour of those who completely rejected ancient Greek language. We presented the relationship that Constantas had with famous persons and, also, with ordinary people, as he was not arrogant, although very well educated. Finally, we examined what were Constantas' thoughts about Orthodox Church, Life and Tradition.

Ό Γρηγόριος Κωνσταντάς (Μηλιές Πηλίου 1758-1844), υπήρξε άπό τίς προσωπικότητες της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Σπούδασε σε σπουδαία πνευματικά κέντρα της εποχής καί έγινε διδάσκαλος τής ελληνικής νεολαίας, τόσο στά σχολεία στά οποία εργάστηκε οσο καί μέ τίς εκδόσεις του. Ή εκπαιδευτική του διακονία προεπαναστατικά καί κατά τή διάρκεια του Αγώνα του 1821 (έφορος Παιδείας, υπεύθυνος γιά τήν λειτουργία του 'Ορφανοτροφείου τής Αίγινας), μαρτυρούν άνθρωπο ò όποιος «ιεραποστολικά» αναλώθηκε στην μόρφωση, υπηρετώντας μία Μεγάλη 'Ιδέα: ότι ή παιδεία μπορεί νά αλλάξει τόν άνθρωπο καί τήν κοινωνία καί νά φέρει τήν ελευθερία άπό τους 'Οθωμανούς. Μέ κύρια πηγή μας ανέκδοτες επιστολές πού συνέγραψε καί έλαβε ό Κωνσταντάς (λυτά έγγραφα τής Βιβλιοθήκης των Μηλεών, ιδρυμένης άπό τόν ϊδιο καί τόν "Ανθιμο Γαζή), καί άλλα έγγραφα (Αρχεία τής Εθνικής Παλλιγγενεσίας, Γενικά Αρχεία του Κράτους), επιμείναμε σέ άγνωστες διαστάσεις τής ζωής καί του έργου του. Εντάξαμε τήν πορεία του Κωνσταντα ώς εκκλησιαστικού ανδρός στην όλη ιστορική περίοδο. Ό Κωνσταντας, παρότι αρχικά άνηκε στον κύκλο των λεγόμενων «προοδευτικών», κατά τή διάρκεια καί, ιδίως, προς τό τέλος του βίου του, μετεστράφη έπί τό έκκλησιαστικότερον (Αρχιερατικός Επίτροπος του Μητροπολίτη Δημητριάδος στίς Μηλιές, θεώρηση των ναών καί τών μοναστηριών ώς κέντρου τής ζωής του λάου, σεβασμός στά λείψανα τών Άγιων καί στίς θαυματουργές εικόνες, άρνηση τής αρχικής γνώμης ότι στην Εκκλησία λειτουργεί τό «μυστηριοπώλιον», προσωπική φροντίδα γιά τή λειτουργική ζωή καί τήν οργάνωση του ναού του 'Ορφανοτροφείου στην Αίγινα, σκεπτικισμός γιά τήν επιχειρούμενη άπό «τους σκυλόφραγγους» αλλοτρίωση). Διαπίστωσε (πολιτικά πάθη τής εποχής) οτι δέν αρκούν οι καλές προθέσεις ή τά μεταρρυθμιστικά οράματα γιά νά οργανωθεί ένα κράτος, άλλα απαιτείται προσωπική ποιότητα σ' αυτούς πού αναλαμβάνουν τίς καίριες θέσεις. 'Οραματιζόταν μία Εκκλησία μέ κοινωνική αποστολή νά συμβάλει στή μόρφωση του λαού, δέν ταυτίστηκε μέ τους λεγόμενους «εκσυγχρονιστές», υπήρξε στην πράξη συνθετικός καί οχι συντηρητικός. Ή έκκοσμίκευση κατ' αυτόν πρέπει νά έχει όρια. Δέν υπήρξε άθεος, ούτε άρνητής του ιερατικού σχήματος του. Περισσότερο επηρέασε ανθρώπους μέ τίς διαπροσωπικές του σχέσεις. Θεωρητικό πλαίσιο τής προσέγγισης μας υπήρξε ή άποψη ότι ò τελικός σκοπός τής ιστορικής έρευνας είναι ή συνάντηση μέ τίς ζωντανές υπάρξεις (π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ). Γιά μας ή Εκκλησία στήριξε τό Διαφωτισμό, εϊτε αποδεχόμενη τίς κύριες θέσεις του εϊτε προσπαθώντας νά τίς απορρίψει. Εντοπίσαμε τίς θέσεις πού έλαβε ό Κωνσταντας έναντι τής φιλοσοφικής σκέψης, τών επιστημών τής Γεωγραφίας καί τής Ιστορίας, τή στάση του στό γλωσσικό ζήτημα, πού τόν έφεραν σέ αντίθεση μέ τόν Κοραή καί τους δημοτικιστές, καθιστώντας τον πρόσωπο μέ μοναχική πορεία. Παρουσιάσαμε τή σχέση του μέ επιφανή πρόσωπα τής εποχής, καθώς καί τίς εκπαιδευτικές προσπάθειες του καί τήν απήχηση τους. Τόν εντάξαμε, τέλος, στό πλαίσιο δράσης καί ζωής τής 'Ορθόδοξης Εκκλησίας στά χρόνια τής Όθωμανοκρατίας (εκκλησιαστική διοίκηση, μοναχισμός, δογματική ακεραιότητα πίστης, λαϊκή ευσέβεια, στοιχεία εκκλησιαστικής παράδοσης).