Θεραπευτικές κοινότητες και κοινωνική ένταξη των εξαρτημένων από ουσίες χρηστών: η ελληνική εμπειρία

Abstract

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των ελληνικών θεραπευτικών κοινοτήτων ως προς την κοινωνική ένταξη των πρώην εξαρτημένων. Προκειμένου να αναλυθεί η ελληνική εμπειρία έγινε μια ανασκόπηση των θεραπευτικών προσεγγίσεων στην τοξικοεξάρτηση και μελετήθηκε η αποτελεσματικότητα των διαφόρων μοντέλων. Η παρούσα έρευνα υιοθέτησε ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους έρευνας αξιοποιώντας την διεθνή εμπειρία. Στην έρευνα συμμετείχαν τριακόσια πενήντα εννέα (N=359) άτομα τα οποία εξετάσθηκαν μετά από πέντε χρόνια που είχαν εισαχθεί σε θεραπευτική κοινότητα. Τα άτομα εξετάσθηκαν με προσωπική συνέντευξη η οποία αποτελείτο από δύο μέρη. Για το πρώτο μέρος, βασικό εργαλείο της έρευνας ήταν το ημιδομημένο ερωτηματολόγιο Δείκτης Σοβαρότητας της Εξάρτησης (Addiction Severity Index- EuropASI) το οποίο δίνει πληροφορίες σε εφτά περιοχές (σωματική υγεία, επαγγελματική και εκπαιδευτική κατάσταση, χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, νομική κατάσταση, οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και ψυχική και ψυχιατρική κατάσταση) και το δεύτερο μέρος με ανοικτές ερωτήσεις που αφορούσαν τη διερεύνηση της αντίληψης των συμμετεχόντων για τη θεραπευτική τους εμπειρία και τις προτάσεις τους για βελτίωση της θεραπευτικής κοινότητας. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη που εφαρμόζεται στην Ελλάδα για την αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων με τη χρήση ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων έρευνας και που επικεντρώνεται τόσο στα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων όσο και στα χαρακτηριστικά του συστήματος της θεραπευτικής κοινότητας. Η έρευνα δείχνει ότι ο χρόνος παραμονής στη θεραπεία αποτελεί βασικό παράγοντα για τη βελτίωση της κατάστασης των ατόμων και την ενίσχυση της κοινωνικής τους ένταξης. Η έκβαση της θεραπείας σχετίζεται με το φύλο, το εκπαιδευτικό επίπεδο, το βαθμό της ποινικής εμπλοκής, το ιστορικό χρήσης αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών πριν τη θεραπεία και την κατάσταση της σωματικής υγείας. Όσον αφορά το θεραπευτικό σύστημα από την έρευνα αναδεικνύεται η ανάγκη για συστηματική επανεξέταση των μεθόδων και των διαδικασιών που εφαρμόζονται στις θεραπευτικές κοινότητες προκειμένου να συγκρατηθεί μεγαλύτερος αριθμός ατόμων για περισσότερο χρονικό διάστημα στη θεραπεία που θα βοηθήσει στην αποφυγή της υποτροπής και την κοινωνική ένταξη. Γίνονται προτάσεις για τη βελτίωση του μοντέλου της θεραπευτικής κοινότητας που σχετίζονται με την οργάνωσή του, τις μεθόδους, το προσωπικό και τη λειτουργία του ως συστήματος που οφείλει να παραμένει ανοικτό και σε αλληλεπίδραση με την κοινωνία.