Λόγοι στην ανακομιδή των λειψάνων του Ιωάννου του Χρυσοστόμου: συμβολή στη μελέτη της ταφικής επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών

Abstract

The aim of present work is the contribution around the panegyric rhetoric of Byzantines through the research and study of encomia that was pronounced by the Byzantines orators in the occasion of the recollection in the translation of Ioannis Chrysostomos relics from the Komana Pontos in Constantinople. Initially, is attempted a retrospection in the history of ecclesiastical panegyric oratory through presentation of mainer representative of panegyric orations. In the first chapter are presented generally the encomia, which have been written in similar occasions or translation relics of the saints or in the occasion of transportation of heirloom at the Byzantines years. In the second and extent chapter, are examined the oration dedicated to the translation relics of Ioannis Chrysostomus. Initially are presented the writers, the handwritten tradition and the sources of the oration. Then is attempted an approach of the oration from their rhetorical point of view including the place of the panegyric oratory. The third chapter researched forms of oration and expressive means. Finally, are mentioned extracts from the Old and New Testament, which the orators use, in order to worthies and capable praisers of Chrysostomus.

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συνεισφορά στο χώρο της επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών μέσα από την εξέταση και μελέτη των εγκωμιαστικών λόγων που εκφωνήθηκαν από τους βυζαντινούς ρήτορες με αφορμή την ανάμνηση του γεγονότος της ανακομιδής του λειψάνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου από τα Κόμανα του Πόντου στην Κωνσταντινούπολη (27 Ιανουαρίου 428). Αρχικά στην εισαγωγή, επιχειρείται μια αναδρομή στην ιστορία της εκκλησιαστικής επιδεικτικής ρητορείας με την παρουσίαση των κυριοτέρων εκπροσώπων του είδους. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι εγκωμιαστικοί λόγοι, οι οποίοι έχουν γραφεί σε παρόμοιες περιπτώσεις ανακομιδής του λειψάνου ενός αγίου ή με την ευκαιρία της μεταφοράς ενός κειμηλίου κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Στο δεύτερο και μεγαλύτερο σε έκταση κεφάλαιο, εξετάζονται οι λόγοι οι αφιερωμένοι στην ανακομιδή του λειψάνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Αρχικά δίνονται στοιχεία για τους συγγραφείς των λόγων (Κοσμά Βεστίτωρα, Νικήτα Δαβίδ Παφλαγόνα, Κωνσταντίνο Ζ΄ τον Πορφυρογέννητο, Συμεών Μεταφραστή και έναν ανώνυμο συγγραφέα), τη χειρόγραφη παράδοση και τις πηγές των λόγων. Στη συνέχεια επιχειρείται η προσέγγιση των λόγων από τη ρητορική τους πλευρά και αναζητούνται τα στοιχεία εκείνα που τους εντάσσουν στο χώρο της εκκλησιαστικής επιδεικτικής ρητορείας. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει τα σχήματα λόγου και εκφραστικά μέσα που εντοπίζονται στους συγκεκριμένους λόγους. Σε αυτά ανήκουν τα σχήματα λέξεως, τα σχήματα διανοίας, οι λεκτικοί τρόποι ως μέσο έκφρασης, τα σχήματα τα σχετικά με τη συντακτική ακολουθία ή γραμματική συμφωνία των όρων μέσα σε ένα κώλο ή σε μία πρόταση και οι σύνθετες λέξεις. Η μελέτη τους μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τη γλώσσα των κειμένων στη ρητορική της διάσταση. Τέλος, καθώς η παράθεση αγιογραφικών χωρίων ήταν συνηθισμένη πρακτική των εκκλησιαστικών ρητόρων εκείνης της εποχής, κρίναμε σκόπιμο να εντοπίσουμε και να παραθέσουμε χωρία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, τα οποία οι ρήτορες των μελετώμενων λόγων ενσωμάτωσαν και χρησιμοποίησαν στην προσπάθεια τους να αναδειχτούν ικανοί εγκωμιαστές του Χρυσοστόμου. [...]