Θεσμοί και βιώσιμη διαχείριση των υδρευτικών πόρων: η περίπτωση της Αθήνας

Abstract

Μετά το τέλος της λειψυδρίας και την απόφαση για την κατασκευή του φράγματος στον Εύηνο, η ύδρευση της Αθήνας γνώρισε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών. Η μερική ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ έφερε υποσχέσεις για «εκσυγχρονισμό» της επιχείρησης, «ορθολογική» και «ολοκληρωμένη» διαχείριση των υδατικών πόρων και συμβολή στο στόχο της «βιωσιμότητας». Η παρούσα διατριβή τεκμηριώνει την αδυναμία πραγματικής αλλαγής της διαχείρισης και αναζητεί τους δομικούς παράγοντες που εμποδίζουν την αλλαγή αυτή. Για τους σκοπούς της έρευνας διαμορφώνεται ένα θεωρητικό πλαίσιο της βιωσιμότητας το οποίο αντλεί από τον διεπιστημονικό χώρο των Οικολογικών Οικονομικών και το οποίο αναθεωρείται και εμπλουτίζεται με στοιχεία από την εξελικτική θεωρία των θεσμών. Η βιωσιμότητα διαχωρίζεται από την οικονομική αποτελεσματικότητα και τα οικολογικά όρια και συλλαμβάνεται ως μία θεσμοθετημένη διαδικασία στάθμισης των ανταγωνιστικών αξιών με στόχο την επίτευξη συναίνεσης. Οι θεσμοί ενσωματώνουν τις κοινωνικές αξίες και μετουσιώνουν την συλλογική επιλογή θέτοντας τους περιορισμούς, τα κίνητρα και τα αντικίνητρα στα χαμηλότερα επιχειρησιακά και χωρικά επίπεδα. Το κυρίαρχο θεσμικό και διαχειριστικό «παράδειγμα» της ύδρευσης της Αθήνας το οποίο διατηρείται έως σήμερα, συνδέεται με τις πρώιμες διαδικασίες αστικοποίησης και εκβιομηχάνισης της πόλης. Η κρίση της λειψυδρίας της περιόδου 1990-93 αποδίδεται όχι τόσο στα ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά στις αδυναμίες στην διαχείριση του συστήματος, συστημικό όμως αποτέλεσμα του θεσμικού και διαχειριστικού παραδείγματος. Η πρόταση η οποία σταδιακά διαμορφώνεται και τεκμηριώνεται με στοιχεία είναι ότι η διαχείριση των υδρευτικών πόρων της Αθήνας δεν μπορεί να αλλάξει πραγματικά όσο οι βασικές αξίες και αρχές που διέπουν το θεσμικό πλαίσιο του τομέα παραμένουν ουσιαστικά οι ίδιες, προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις και στις αξίες ενός αναπτυξιακού μοντέλου το οποίο αποδίδει προτεραιότητα στην μεγέθυνση. Η ανάλυση αναδεικνύει πώς τόσο το «κρατικό» όσο και το «ιδιωτικό» θεσμικό μοντέλο εξακολουθούν να εξωτερικεύουν το κόστος της ανάπτυξης της Αθήνας προς το φυσικό περιβάλλον, την περιφέρεια και τις μελλοντικές γενιές. Η βελτίωση της διαχείρισηςαπαιτεί την θεσμική αλλαγή με την ενσωμάτωση των νέων - περιβαλλοντικών – αξιών και την θέσπιση μηχανισμών για την σύνδεση και εξισορρόπηση τους με τις αναπτυξιακές διαδικασίες. Παραδείγματα ολοκλήρωσης αναζητούνται μέσα από την σύγκριση της Αθήνας με τέσσερις άλλες μητροπολιτικές περιοχές. Η ανάλυση αυτή αποτελεί σημαντική πρωτοτυπία για την ελληνική βιβλιογραφία, στην οποία η διαχείριση των υδατικών πόρων εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως ένα«τεχνικό» ζήτημα. Επίσης συμβάλλει στην προώθηση διεπιστημονικών προσεγγίσεων σε θέματα ανάλυσης της πολιτικής για τους υδατικούς πόρους. Η ανάδειξη της σημασίας των θεσμών εγείρει ερωτήματα όσον αφορά την σχέση του «μίκρο», επιχειρησιακού επιπέδου και του «μάκρο», θεσμικού επιπέδου στην επιδίωξη της βιωσιμότητας και αναδεικνύει τον κεντρικό ρόλο των θεσμών στην υιοθέτηση εναλλακτικών («βιώσιμων») διαχειριστικών πρακτικών. Η διατριβή επίσης αναδεικνύει τις διαφορετικές συλλήψεις και προσεγγίσεις της βιωσιμότητας και συστήνει υπέρ ενός «πλουραλιστικού» πλαισίου ανάλυσης και χάραξης πολιτικής.