Απόπειρες διαμόρφωσης επιστημονικού λόγου στον ελληνικό χώρο του 18ου αιώνα: αρχές της φυσικής φιλοσοφίας στο έργο του Ευγένιου Βούλγαρη και του Νικηφόρου Θεοτόκη

Abstract

The dissertation examines the process of appropriation of the 18th century natural philisophy by two prominent Greek speaking scholars and their attempts towards the construction of a new philosophy of nature. Eugenios Voulgaris (1716 - 1806) and Nikiforos Theotokis (1731 - 1800) were typical representatives of a new generationof scholars who interlinked the improvement of a new generation of scholars who interlinked the improvement of their own social status with the establishment of a new pholosophical trend in the Greek intellectual life. Their attempts , though, did not take place in vacuo. Both philosophers were agents of a well-established neoaristotelian philosophical tradition, which had formed the basis for a consistent interpretation of nature from the early 17th century. On the other hand, since they both wer active members of the Orthodox clergy they attempted to eliminate the dichotomy between philosophy and theology and to bring forth the idea tht natural order was a testimony of divine wisdom. In this sense, their involvement with natural philosophy employed both their social ambitions and their philosophical and theological commitments. The author studies the principles of natural philosophy and the theory of motion in the works of Voulgaris and Theotokis and describes the procedures through which the two scholars assimilated the new scientific ideas into their own intellectual milieu. The dissertation takes distances from the historiographic model according to which a universal science was "transformed" from the centre to periphery, and stresses the importance of local factors in the production of scientific discourse.

Αντικείμενο της διατριβής είναι ο τρόπος με τον οποίο δύο σημαντικοί ελληνόφωνοι λόγιοι του 18ο αιώνα προσεγγίζουν τη φυσική φιλοσοφία της εποχής τους και επιχειρούν να διαμορφώσουν μια νέα φιλοσοφική θεώρηση της φύσης. Ο Ευγένιος Βούλγαρης (1716 - 1806) και ο Νικηφόρος Θεοτόκης (1731 - 1800) είναι εκπρόσωποι μιας νέας γενιάς λόγιων, οι οποίοι συνδέουν την εδραίωση της κοινωνικής τους θέσης με την καθιλερωση ενός νέου φιλοσοφικού προτύπου στην παιδεία της εποχής τους. Η επιδίωξη αυτή, ωστόσο, δεν υλοποιείται εν κενώ. Οι δύο φιλόσοφοι είναι φορείς μιας καλά θεμελιωμένης νεοαριστοτελικής παιδείας, η οποία, όλο το προηγούμενο διάστημα, είχε αποτελέσει τη βάση για μια συνεκτική ανάγνωση της φύσης. Από την άλλη ως ενεργοί παράγοντες της Ορθόδοξης εκκλησίας, επιχειρούν να αναιρέσουν τη διάκριση φιλοσοφίας - θεολογίας που χαρακτήριζε την κορυδαλική φιλοσοφία και να αναδείξουν την συμμετοχή του θεού στο φυσικό γίγνεσθαι. Η εργασία εξετάζει τις αρχές της φυσικής φιλοσοφίας και τη θεωρία της κίνησης στα έργα του Βούλγαρη και του Θεοτόκη και επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο τισ διαδικασίες μέσω των οποίων οι δυό λόγιοι αφομοιώνουν τις νεότερες επιστημονικές ιδέες στο οικείο πευματικό τους περιβάλλον. Στόχος της είναι να αποστασιοποιηθεί από το ιστοριογραφικό πρότυπο της 'μεταφοράς" μιας οικουμενικής επιστήμης από το κέντρο στην περιφέρεια και να αναδείξει την τοπική διάσταση των διαδικασιών παραγωγής επιστημονικού λόγου.