Κλιματική αλλαγή και ανισότητες: η περίπτωση της Ελλάδας

Abstract

This doctoral dissertation empirically investigates the relationship between climate change and income inequality in Greece during the period 2002-2022. Anchored in an interdisciplinary theoretical framework, it conceptualises the climate crisis as a phenomenon deeply mediated by existing socioeconomic inequalities, highlighting rising temperatures as a potential accelerator of social vulnerability. Particular emphasis is placed on regional disparities and on the role of the welfare state as a mechanism for mitigating the unequal distribution of climate impacts. The study offers a threefold contribution: theoretical, methodological, and empirical. Empirically, the analysis draws on panel data covering the four NUTS 1-level geographic regions of Greece to capture spatial differences in exposure to climate variability and the socioeconomic vulnerability of lower-income groups. Methodologically, the dissertation contributes to the empirical literature on climate impacts by applying advanced panel econometric techniques to a largely unexplored field: the distributive dimension of the climate crisis. The analysis incorporates lag structures, logarithmic and differenced transformations, and implements robust statistical diagnostics to ensure the validity of results. This approach provides a solid quantitative framework for analysing the intersection between social policy and environmental precarity. Theoretically, the dissertation introduces the concept of eco-social policy within the framework of the welfare state, proposing an enriched perspective on social protection under conditions of ecological disruption. The findings indicate that rising average temperatures are positively and statistically significantly associated with increases in income inequality. This effect becomes more pronounced with temporal lags and exhibits regional variation. Meanwhile, public social protection expenditures appear to exert an equalising influence in the short term, though their intensity and duration are insufficient to effectively reverse the overall upward trend in inequality. The dissertation concludes by emphasising the need to strengthen the social protection system through the integration of environmental considerations into the design of social policy. The proposed adoption of eco-social welfare state characteristics is presented as a coherent and equitable strategic response to the multifaceted challenges of climate change. Overall, the study contributes to both international and Greek scholarship by offering novel empirical evidence and outlining institutional directions for the development of more socially resilient and environmentally responsive social policy.

Η παρούσα διατριβή διερευνά εμπειρικά τη σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της εισοδηματικής ανισότητας στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2002-2022. Ενταγμένη σε ένα διεπιστημονικό θεωρητικό πλαίσιο, προσεγγίζει την κλιματική κρίση ως φαινόμενο που διαμεσολαβείται έντονα από τις υφιστάμενες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, αναδεικνύοντας τη θερμοκρασιακή άνοδο ως δυνητικό επιταχυντή της κοινωνικής επισφάλειας. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στις χωρικές διαφοροποιήσεις, καθώς και στον ρόλο του κοινωνικού κράτους ως μηχανισμού άμβλυνσης των άνισων επιπτώσεων. Η συμβολή της μελέτης είναι τριπλή: θεωρητική, μεθοδολογική και εμπειρική. Εμπειρικά, η διατριβή αξιοποιεί δεδομένα panel για τις τέσσερις γεωγραφικές ενότητες επιπέδου NUTS 1 της Ελλάδας, με σκοπό την αποτύπωση των περιφερειακών διαφορών στην έκθεση στις κλιματικές μεταβολές και την κοινωνικοοικονομική ευπάθεια των φτωχότερων εισοδηματικών στρωμάτων. Μεθοδολογικά, η μελέτη συνεισφέρει στον εμπειρικό διάλογο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, υιοθετώντας προηγμένες τεχνικές panel οικονομετρίας και εφαρμόζοντάς τες σε ένα μέχρι πρότινος ελάχιστα διερευνημένο αντικείμενο: τη διανεμητική διάσταση της κλιματικής κρίσης. Μέσω της ενσωμάτωσης χρονικών υστερήσεων, μετασχηματισμών λογαρίθμων και διαφορών, καθώς και της εφαρμογής αυστηρών ελέγχων στατιστικής εγκυρότητας, η μεθοδολογική προσέγγιση διασφαλίζει την αξιοπιστία των ευρημάτων και προσφέρει ένα στιβαρό πλαίσιο ποσοτικής ανάλυσης στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής υπό καθεστώς περιβαλλοντικής επισφάλειας. Σε θεωρητικό επίπεδο, η διατριβή ενσωματώνει την έννοια της οικο-κοινωνικής πολιτικής στο πλαίσιο του κράτους ευημερίας, προτείνοντας μια ενισχυμένη προσέγγιση της κοινωνικής προστασίας υπό τις συνθήκες της υπερθέρμανσης. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας συσχετίζεται θετικά και στατιστικά σημαντικά με την όξυνση της εισοδηματικής ανισότητας. Η επίδραση αυτή είναι εντονότερη με χρονική καθυστέρηση και διαφοροποιείται μεταξύ των υπό μελέτη περιφερειών. Παράλληλα, οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας φαίνεται να επιδρούν εξισωτικά σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, χωρίς, όμως, να διαθέτουν την απαιτούμενη ένταση ή διάρκεια ώστε να ανακόψουν αποτελεσματικά τη συνολική ανοδική τάση των ανισοτήτων. Η διατριβή καταλήγει στην ανάγκη ενίσχυσης του συστήματος κοινωνικής προστασίας μέσω της ουσιαστικής ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στον σχεδιασμό κοινωνικής πολιτικής. Το προτεινόμενο παράδειγμα υιοθέτησης των χαρακτηριστικών ενός οικο-κοινωνικού καθεστώτος ευημερίας προβάλλεται ως συνεκτική και δίκαιη στρατηγική απάντηση στις σύνθετες προκλήσεις της κλιματικής κρίσης. Συνολικά, η μελέτη εμπλουτίζει τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία, προσφέροντας νέα εμπειρικά ευρήματα και προτείνοντας θεσμικές κατευθύνσεις για την οικοδόμηση μιας κοινωνικά ανθεκτικότερης και περιβαλλοντικά ευαίσθητης κοινωνικής πολιτικής.