Μουσική και διαπολιτισμική εκπαίδευση: η συμβολή του τραγουδιού στη διαπολιτισμική αλληλεπίδραση παιδιών προσχολικής ηλικίας

Abstract

The thesis examines the role of singing in intercultural music education in the kindergarten. An action research project was implemented in four kindergarten classes (two of them being attended by a largely multi-cultural population and two by pupils of Greek origin) in three schools. A music-centred critical intercultural education project was developed, involving singing, stories, discussion, and focus group work that posited issues of recognition of otherness, respect, racism and discrimination. The study revealed the wealth, the clarity and the power of thoughts and sentiments expressed by the young children-participants in the study. The thematic analysis undertaken centers on the practice of group singing as a catalyst that enabled equality of participation, leading to group cohesion and self-confidence, enabling young children to talk about issues that mattered deeply to them. Fearing the other, rejecting those who are ‘different’, respecting otherness, experiencing fear as a result of racist behaviors were all issues that came up forcefully. The study documents how those children who had expressed discriminatory attitudes began to change as a result of this work, and children who had experienced racism began to feel that they can talk about this in a respectful educational environment that acknowledges the injustice done to them and sets out to discuss and expose it. The study reveals the potential of early childhood music education to create a fertile context of advancing social justice, combating racism, creating, and working on “ethical spectacles” committed to “plurality and contingency”, not just respecting but “embracing difference” (after Duncombe, 2007, 59).

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να διερευνήσει τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας κριτικής διαπολιτισμικής εκπαίδευσης η οποία να καλλιεργεί τη διαπολιτισμική αλληλεπίδραση μέσω της μουσικής στην προσχολική ηλικία. Βασισμένη στη θέση ότι η μουσική εκπαίδευση οφείλει να λειτουργεί ως μοχλός κοινωνικής δικαιοσύνης, η διατριβή εστιάζει στην ανάπτυξη μιας κριτικής διαπολιτισμικής εκπαίδευσης βασισμένης στη μουσική θέτοντας το ερώτημα: Μπορεί το τραγούδι στα πλαίσια της μουσικής εκπαίδευσης στην προσχολική ηλικία να λειτουργήσει ως μέσο διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης; Κι αν ναι, πώς; Το τραγούδι, η πράξη του τραγουδίσματος, αλλά και η συζήτηση και κατανόηση των στίχων των τραγουδιών και των σχετικών ιστοριών οι οποίες σχετίζονται με τα τραγούδια αποτέλεσαν τη βάση του σχεδιασμού μιας έρευνας-δράσης διαρθρωμένης σε τρεις κύκλους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε τρία νηπιαγωγεία της Αττικής – στα δυο από αυτά φοιτούσαν κατά πλειοψηφία παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο ενώ στο τρίτο παιδιά ελληνικής καταγωγής. Τα εργαλεία συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα-δράση ήταν τα εξής: ομάδες εστίασης, βιντεοσκόπηση, ερευνητικό ημερολόγιο, ημερολόγιο κριτικών φίλων, ημιδομημένες συνεντεύξεις με τους κριτικούς φίλους. Η θεματική ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε τρεις κομβικές έννοιες που μας επιτρέπουν να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο το τραγούδι λειτουργήσε ως μέσο διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης. Η πρώτη αναφέρεται ως «το τραγούδι ως καταλύτης»: το τραγούδι ως ένα μέσο εξερεύνησης του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος, ένα μέσο που μας βοηθά να επεξεργαστούμε τρόπους να σχετιζόμαστε με τους άλλους, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργεί τη σκέψη μας και ενισχύει την αυτοεκτίμησή μας. Η δεύτερη, «Ο χρόνος ως χώρος- o χώρος ως ασφάλεια: αντιμέτωποι με τα στερεότυπα» αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους η δια της μουσικής διαπολιτισμική εκπαίδευση δημιούργησε έναν χώρο διαπολιτισμικού διαλόγου όπου στερεοτυπικές ξενοφοβικές απόψεις μπόρεσαν να εκφραστούν δίχως τον φόβο της απόρριψης και να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας. Η τρίτη θεματική «Ο χρόνος ως χώρος-o χώρος ως ασφάλεια: εκφράζοντας τον φόβο» σχετίζεται με το πώς το τραγούδι και η συζήτηση των ιστοριών δημιούργησε έναν χώρο για εκείνα να παιδιά που έχουν υποστεί τις συνέπειες των ρατσιστικών συμπεριφορών, να μιλήσουν ανοιχτά για τον φόβο. Η έρευνα αποκαλύπτει τον πλούτο και τη δύναμη με την οποία τα παιδιά προσχολικής ηλικίας σκέφτονται και νιώθουν τη διαφορετικότητα. Ο τρόπος που λειτούργησε το τραγούδι επιβεβαιώνει τη θεώρηση του Σμωλ για τη μουσική πράξη ως μια δυναμική διαδικασία επεξεργασίας των σχέσεων με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Μέσα από τη συστηματική εργασία πάνω στη διαπολιτισμική αλληλεπίδραση η διατριβή φωτίζει πλευρές των τρόπων με τους οποίους τα παιδιά προσλαμβάνουν και ενδιαφέρονται για το διαφορετικό, για το ‘άλλο’, δείχνοντας ότι το τραγούδι και η συζήτηση γύρω από τη διαφορετικότητα φαίνεται να ενίσχυσαν τον διαπολιτισμικό σεβασμό, δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά της πλειοψηφικής κοινωνικής ομάδας να κάνουν ένα άνοιγμα προς παιδιά με διαφορετικό εθνοτικό και πολιτισμικό υπόβαθρο, και ταυτόχρονα έδωσε τη δυνατότητα στα παιδιά με προσφυγικό- μεταναστευτικό υπόβαθρο να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε όλες τις δράσεις με όρους ισότητας και σεβασμού.