Ο θεσμός της διαιτησίας ως μηχανισμός επίλυσης των φορολογικών διαφορών που αναφύονται μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, υπό το φως της Οδηγίας 2017/1852/ΕΕ

Abstract

The present thesis falls within the field of public law and specifically of the special administrative-tax law, focusing on a) the holistic overview and thorough analysis of the arbitration mechanism, in the context of resolving cross-border tax disputes between the Member States of the European Union, in the regard of the Directive (EU) 2017/1852, as well as b) the institutional embedding of this mechanism within the Greek legal order, depending on critical, topical political and social issues. In broad terms, this Directive, which comes into force on November 3rd 2017, to which the Member States have to comply by June 30th 2019, provides the only common, for Member States, mechanism for resolving cross-border tax disputes, arising from each other, from the interpretation and application of agreements and contracts regulating issues of elimination of double taxation of, income, and where appropriate, capital. This mechanism aims to improve the system for resolving the specific tax disputes already mentioned. It is based on the EU Arbitration Convention (EU AC), also aimed at eliminating double taxation, the scope of which, however, was limited to disputes related to the adjustment of profits of associated enterprises. However, although the EU AC, which entered into force, on January 1st 1995, had the legal form of an international convention, its interpretation and application were not subject to review, by the then Court of Justice of the European Communities –now the Court of Justice of the European Union– but by national courts, on the basis of the constitutional rules of each Member State and of the rules of public international law. It is noted here that under this status, neither the taxpayers had any means of initiating the arbitration procedure, nor the tax authorities were obliged to reach a final agreement. Given this and in view of the fact, that over time any dispute arose, as much as because of the inconsistencies between national rules of different jurisdictions and because of the different interpretations of the same ordinance, of the bilateral tax convention, it became clear that the effectiveness of the revocation of double taxation, at European Union level, was rather limited. All the writers-scholars dealing with the same subject, in regard of the old status of resolving these tax disputes, detect shadowy interpretive issues that arose, inter alia, from the non-specialization of critical terms, such as, quite indicatively, the “permanent establishment” and by extension the non attainment, in most cases, of an substantially successful solution. They highlighted, therefore, the possible introduction of new arbitration systems. The answer, in this case, could be given by the Directive (EU) 2017/1852.

Η παρούσα διατριβή εμπίπτει στο γνωστικό πεδίο του δημοσίου δικαίου κι, ειδικότερα, του ειδικού διοικητικού-φορολογικού δικαίου, εστιάζοντας: α) στην ολιστική επισκόπηση και διεξοδική ανάλυση του διαιτητικού θεσμού, στο πλαίσιο επίλυσης διασυνοριακών φορολογικών διαφορών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, υπό το πρίσμα της Οδηγίας 2017/1852/ΕΕ, καθώς και β) στην αρχιτεκτονική ενσωμάτωσης του μηχανισμού τούτου στην ελληνική έννομη τάξη, συναρτήσει επίκαιρων πολιτικοκοινωνικών ζητημάτων. Σε αδρές γραμμές, η κρίσιμη Οδηγία, με έναρξη εφαρμογής την 3η-11ου-2017, προς την οποία τα κράτη μέλη θα έπρεπε να συμμορφωθούν έως και την 30ή-6ου-2019, προβλέπει το μοναδικό κοινό για τα κράτη μέλη εργαλείο επίλυσης διασυνοριακών φορολογικών διαφορών, που προκύπτουν μεταξύ τους από την ερμηνεία και την εφαρμογή συμφωνιών και συμβάσεων που ρυθμίζουν ζητήματα εξάλειψης διπλής φορολογίας εισοδήματος, και, κατά περίπτωση, κεφαλαίου και σκοπεί στη βελτίωση επίλυσης των συγκεκριμένων φορολογικού περιεχομένου διαφορών. Ερείδεται δε, το πρώτον, στη Σύμβαση Διαιτησίας της ΕΕ με αντικείμενο αυτής ομοίως την εξάλειψη της διπλής φορολογίας και πεδίο εφαρμογής αμιγώς τις σχετικές με τη διόρθωση των κερδών συνδεδεμένων επιχειρήσεων διαφορές. Επειδή, εντούτοις, η εν λόγω Σύμβαση, με έναρξη ισχύος την 1η-1ου-1995, είχε νομική μορφή διεθνούς σύμβασης, η ερμηνεία και η εφαρμογή της δεν υπόκειτο στον έλεγχο του τότε Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων –ήδη Δικαστηρίου Ευρωπαϊκής Ένωσης– αλλά των εθνικών δικαστηρίων, βάσει των συνταγματικών κανόνων του εκάστοτε κράτους μέλους και των επιταγών του δημοσίου διεθνούς δικαίου. Υπό το καθεστώς αυτό, ούτε οι φορολογούμενοι διέθεταν κάποιο μέσο κίνησης της διαιτητικής διαδικασίας, ούτε οι φορολογικές αρχές ήταν υποχρεωμένες να καταλήξουν σε τελική συμφωνία. Τούτων δοθέντων και με δεδομένο ότι, με την πάροδο του χρόνου, η όποια αντιδικία ανέκυπτε τόσο λόγω αναντιστοιχίας μεταξύ των εθνικών κανόνων διαφορετικών δικαιοδοσιών, όσο κι εξαιτίας των διαφορετικών ερμηνειών της αυτής διάταξης της εκάστοτε διμερούς ΣΑΔΦ διαφάνηκε ότι η αποτελεσματικότητα για την άρση της διπλής φορολογίας σε ενωσιακό επίπεδο ήταν μάλλον περιορισμένη. Ενόψει αυτού του μοντέλου επίλυσης φορολογικών διαφορών, άπαντες οι μελετητές εντόπισαν αδυναμίες της ερμηνευτικής προσέγγισης και συνεπεία, μεταξύ άλλων, μη εξειδίκευσης κρίσιμων όρων, όπως, όλως ενδεικτικά, της «μόνιμης εγκατάστασης» και την κατ’ επέκταση μη επίτευξη, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, κατ’ ουσία επιτυχούς λύσης. Συναφώς, επεσήμαναν την ανάγκη εισαγωγής νέων διαιτητικών μηχανισμών. Την απάντηση στον προβληματισμό αυτό φάνηκε να δίδει η Οδηγία 2017/1852/ΕΕ.