Ισίδωρος Κιέβου: η ζωή και το έργο του βάσει των χειρόγραφων πηγών

Abstract

Isidore of Kiev was a key personality of the 15th century. He had a career in Byzantine politics, in the Orthodox byzantine and russian Church, as well as in the Roman Catholic Church, while his contribution to the cultivation of literacy and the copying and collection of manuscripts was also important. The first years of Isidore᾽s life are not known accurately. It seems that he was Peloponnesian and was born in the 1380s. He received education by studying greek and patristic literature, philosophy, as well as the latin language. He was initially apprenticed to Manuel Chrysoloras in Constantinople and later to the philosopher George Gemistos Plethon in Mystras, where he became acquainted with the Byzantine intellectuals of the time. He became a monk in the monastery of Archangel Michael of Laconia and entered the clergy. He was associated with the royal Palaiologos family and specifically with the Emperors Manuel II, John VIII and Constantine XI and the Despots of Mystras, Theodore I and Theodore II. In 1430 he moved to Constantinople, joining the brotherhood of the monastery of saint Dimitrios. His diplomatic missions began with his participation in the XVII Ecumenical Council of Basel as a member of the byzantine embassy of John VIII, aiming to trace the conditions for the initiation of the procedures for the lifting of the ecclesiastical Schism between East and West in 1054. He arrived in the swiss city in 1434, addressed the German Emperor Sigismund and the fathers of the Synod and elaborated a Treaty, through negotiations, which provided for the convening of an Ecumenical Synod aiming at the much desired ecclesiastical Union. He participated in the negotiations in Switzerland, with the Pope in Italy, and with the Βyzantine leaders and western envoys in Constantinople, regarding the details of the launch of the unification effort, joining the side of his unionist compatriots. In order to convince the church of Russia to participate in the inter-church negotiations, he was appointed metropolitan of Kiev in 1436 or 1437 and was sent to the distant country. He overcame the objections of the Russian ruler Basil II by promising adherence to orthodox doctrines and in 1437, accompanied by a large delegation, departed for Italy, where the longed-for Synod was to be held. He arrived in Ferrara in August 1438 and joined the Greek delegation of the Synod. He participated in the discussions and in the autumn prepared texts in support of orthodox views. At the beginning of 1439 the Council was moved to Florence and Isidore followed. He was active during the spring and summer, joining the latin positions, mediating between the two factions and trying to convince the Orthodox synods to accept the truth of the papal positions, in order to achieve the Union as a prerequisite for sending western military aid to the Byzantium which was in danger by the Ottomans. Leading the unification party, he was loved by Pope Eugene IV and in December 1139 he was honoured with the title of cardinal. Then, in 1440, he was sent to his metropolitan district to impose the Union on his slavic flock. Despite his efforts, he failed. In Poland and Lithuania, as well as in Kiev, he did not face opposition. In Moscow, however, he faced the detachment of the Russian ruler and his flock. His actions were denounced and he was deposed and imprisoned twice in 1441. He escaped and he arrived in Italy in June 1443. From there he was sent on missions in Greece with the aim of promoting the Union. The most important mission of all was that of 1452-1453 in Constantinople. He arrived with two ships and a small military force, in order to pressure Emperor Constantine XI and the Byzantine rulers to implement the unifying Term of Florence and to help defend the City against the Ottomans. The first was achieved, although his presence sharpened the confrontation between unionists and anti-unionists. Since then, he participated in the defense preparations, undertook the defense of part of the walls and fought on the day of the Fall of Constantinople. He was wounded, disguised so as not to be recognised by the Turks, who were looking for him, he was captured and bought off after a few days. He fled to the genoese Galata and from there permeated to Asia Minor. He arrived in Crete via Chios in July 1453 and shortly afterwards ended up in Italy in November 1453. He then set the mobilisation of the western powers aiming to save the greek territory and recapture the City. He participated in the Congress of Mantua in June 1459 offering war material. He settled in Rome. He was honoured with enviable titles (bishop of Sabina, Colophon and Nice, archbishop of Nicosia, archbishop of Corfu, Latin Patriarch of Constantinople). He gained financial comfort from the above positions. He helped the Greek fugitives in Italy. In 1458, he was involved in the succession proceedings of the deceased Pope Callixtus III. Even from a distance, he was involved in the affairs of the russian church, in order to promote its accession to the unification side. Thus, he split the metropolis of Kiev into two parts and promoted his friend Gregory Bulgarian to the metropolitan seat of Kiev. However, his effort failed due to the russian reactions and the conversion of Bulgarian to Orthodoxy. The gradual integration of the Lithuanian and Polish populations into Catholicism and the removal of the russian church from the greek influence were the results. He died in 1463 after having suffered a stroke in 1461 and was buried in Rome. He was committed to copying and collecting manuscripts. Autographs of his of excellent quality are preserved to this date. His collection of manuscripts, located in the Vatican Library, testifies to his theological, literary, astronomical, medical, mathematical, rhetorical and occult interests.

Ο Ισίδωρος Κιέβου αποτελεί κομβική προσωπικότητα του 15ου αι. Σταδιοδρόμησε στη βυζαντινή πολιτική σκηνή, στην Ορθόδοξη βυζαντινή και ρωσική Εκκλησία, καθώς και στη Ρωμαιοκαθολική, ενώ σπουδαία είναι και η συνεισφορά του στην καλλιέργεια των γραμμάτων και στην αντιγραφή και συλλογή χειρογράφων κωδίκων. Τα πρώτα έτη της ζωής του Ισίδωρου δεν είναι με ακρίβεια γνωστά. Φαίνεται πως ήταν Πελοποννήσιος και γεννήθηκε εντός της δεκαετίας του 1380. Μορφώθηκε σπουδάζοντας φιλοσοφία, ελληνική και πατερική γραμματεία, καθώς και τη λατινική γλώσσα. Μαθήτευσε στον Μανουήλ Χρυσολωρά στην Κωνσταντινούπολη, αρχικά, και αργότερα στον φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα στον Μυστρά, όπου γνωρίστηκε με τους Βυζαντινούς διανοούμενους της εποχής του. Εκάρη μοναχός στη μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Λακωνίας και εισήλθε στον κλήρο. Συνδεόταν με τη βασιλική οικογένεια των Παλαιολόγων, και συγκεκριμένα με τους Αυτοκράτορες Μανουήλ Β´, Ιωάννη Η´ και Κωνσταντίνο ΙΑ´ και τους Δεσπότες του Μυστρά Θεόδωρο Α´ και Θεόδωρο Β´. Στα 1430 μετοίκησε στη Βασιλεύουσα εντασσόμενος στην αδελφότητα της μονής του αγίου Δημητρίου. Οι διπλωματικές αποστολές του αρχίζουν με τη συμμετοχή του στη ΙΖ´ Οικουμενική Σύνοδο της Βασιλείας ως μέλος βυζαντινής πρεσβείας του Ιωάννη Η´, με στόχο την ιχνηλάτηση των προϋποθέσεων για τη δρομολόγηση των διαδικασιών προς άρση του εκκλησιαστικού Σχίσματος (1054) μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Έφτασε στην ελβετική πόλη (1434), απευθύνθηκε στον Γερμανό Αυτοκράτορα Σιγισμούνδο και στους πατέρες της Συνόδου και επεξεργάσθηκε, μέσω διαπραγματεύσεων, Συνθήκη, που πρόβλεπε τη σύγκληση Οικουμενικής Συνόδου με στόχο την εκκλησιαστική Ένωση. Μετείχε στις εφεξής διαπραγματεύσεις στην Ελβετία, στην Ιταλία με τον Πάπα, και στην Κωνσταντινούπολη με τους Βυζαντινούς ιθύνοντες και τους δυτικούς απεσταλμένους, σχετικά με τις λεπτομέρειες δρομολόγησης της ενωτικής προσπάθειας εντασσόμενος στο στρατόπεδο των ενωτικών συμπατριωτών του. Προκειμένου να πειστεί να μετάσχει και η εκκλησία της Ρωσίας στις διεκκλησιαστικές διαπραγματεύσεις, ορίστηκε (1436 ή 1437) μητροπολίτης Κιέβου και στάλθηκε στη μακρινή χώρα. Έκαμψε τις αντιρρήσεις του Ρώσου ηγεμόνα Βασιλείου Β´ υποσχόμενος εμμονή στα ορθόδοξα δόγματα και με πολυπληθή αντιπροσωπεία αναχώρησε (1437) για την Ιταλία, όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η ποθούμενη Σύνοδος. Έφτασε στη Φερράρα (8/1438) και εντάχθηκε στην ελληνική αντιπροσωπεία της Συνόδου. Μετείχε στις συζητήσεις και εκπόνησε το φθινόπωρο κείμενα προς υποστήριξη των ορθόδοξων απόψεων. Αρχομένου του 1439 η Σύνοδος μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία και ο Ισίδωρος ακολούθησε. Δραστηριοποιήθηκε κατά την άνοιξη και το θέρος προσχωρώντας στις λατινικές θέσεις, μεσολαβώντας μεταξύ των δύο παρατάξεων και προσπαθώντας να πείσει τους Ορθοδόξους συνοδικούς να αποδεχθούν την αλήθεια των παπικών θέσεων, προκειμένου να επιτευχθεί η Ένωση ως προαπαιτούμενο αποστολής δυτικής στρατιωτικής βοήθειας στο κινδυνεύον από τους Οθωμανούς Βυζάντιο. Πρωτοστατώντας στην ενωτική παράταξη, αγαπήθηκε από τον Πάπα Ευγένιο Δ´ και τιμήθηκε (12/1439) με τον τίτλο του καρδιναλίου. Στη συνέχεια στάλθηκε (1440) στη μητροπολιτική του περιφέρεια, για να επιβάλει την Ένωση στο σλαβικό του ποίμνιο. Παρά τις προσπάθειές του απέτυχε. Στην Πολωνία και στη Λιθουανία, καθώς και στο Κίεβο, δεν αντιμετώπισε αντιδράσεις. Στη Μόσχα, όμως, αντιμετώπισε την αποστασιοποίηση του Ρώσου ηγεμόνα και του ποιμνίου του. Τα πεπραγμένα του καταγγέλθηκαν και ο ίδιος καθαιρέθηκε και φυλακίστηκε δύο φορές (1441). Δραπέτευσε και έφτασε (6/1443) στην Ιταλία. Από εκεί στάλθηκε σε αποστολές στον ελληνικό χώρο με στόχο την προώθηση της Ένωσης. Η σπουδαιότερη όλων ήταν αυτή των 1452-1453 στη Βασιλεύουσα. Έφτασε με δύο πλοία και μικρή στρατιωτική δύναμη, προκειμένου να πιέσει τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ´ και τους Βυζαντινούς ιθύνοντες να εφαρμόσουν τον ενωτικό Όρο της Φλωρεντίας και για να βοηθήσει στην άμυνα της Πόλης έναντι των Οθωμανών. Το πρώτο επιτεύχθηκε, αν και η παρουσία του όξυνε την αντιπαράθεση ενωτικών-ανθενωτικών. Έκτοτε, μετείχε στις αμυντικές προετοιμασίες, ανέλαβε την υπεράσπιση τμήματος των τειχών και πολέμησε κατά την ημέρα της Άλωσης. Τραυματίστηκε, μεταμφιέστηκε, για να μην αναγνωριστεί από τους Τούρκους, που τον καταζητούσαν, αιχμαλωτίστηκε και εξαγοράστηκε μετά λίγες ημέρες. Κατέφυγε στον γενοβέζικο Γαλατά και από εκεί διαπεραιώθηκε στη Μικρασία. Μέσω Χίου έφτασε (7/1453) στην Κρήτη και λίγο αργότερα κατέληξε (11/1453) στην Ιταλία. Έθεσε πια ως στόχο του την κινητοποίηση των δυτικών δυνάμεων προς διάσωση του ελληνικού χώρου και ανακατάληψη της Πόλης. Μετείχε στο Συνέδριο της Μάντοβας (6/1459) προσφέροντας και πολεμικό υλικό. Εγκαταστάθηκε στη Ρώμη. Τιμήθηκε με αξιοζήλευτους τίτλους (επίσκοπος Σαβίνης, Κολοφώνας και Νικαίας, αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας, αρχιεπίσκοπος Κερκύρας, Λατίνος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως). Απέκτησε οικονομική άνεση από τις ανωτέρω θέσεις. Βοηθούσε τους Έλληνες φυγάδες στην Ιταλία. Μετείχε (1458) στις διαδικασίες διαδοχής του θανόντος Πάπα Καλλίστου Γ´. Έστω και από απόσταση, αναμειγνυόταν στις υποθέσεις της ρωσικής εκκλησίας, προκειμένου να προωθήσει την προσχώρησή της στο ενωτικό στρατόπεδο. Έτσι, διέσπασε σε δύο τμήματα τη μητρόπολη Κιέβου και προώθησε τον φίλο του Γρηγόριο Βούλγαρο στον μητροπολιτικό θώκο του Κιέβου. Πάντως, η προσπάθειά του απέτυχε λόγω των ρωσικών αντιδράσεων και της μεταστροφής του Βουλγάρου στην Ορθοδοξία. Είχε, όμως, ως αποτελέσματα τη σταδιακή προσχώρηση των λιθουανικών και πολωνικών πληθυσμών στον Καθολικισμό και την απομάκρυνση της ρωσικής εκκλησίας από την ελληνική επιρροή. Πέθανε και τάφηκε (1463) στη Ρώμη, αφού νωρίτερα (1461) είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο. Είχε αφοσιωθεί στην αντιγραφή και συλλογή χειρογράφων. Σώζονται αυτόγραφά του εξαιρετικής ποιότητος. Η συλλογή κωδίκων του, ευρισκόμενη στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού, μαρτυρά τα θεολογικά, φιλολογικά, αστρονομικά, ιατρικά, μαθηματικά, ρητορικά και αποκρυφιστικά ενδιαφέροντά του.