Η εκπαίδευση στη μεγάλη οθόνη: μία μελέτη της κινηματογραφικής αναπαράστασης του μαθητικού ρόλου

Abstract

The cinematic portrayal of the student is often described as "subversive" and, to some extent, incompatible with social reality, simultaneously expressing their challenge to the stereotypes of the time. This dissertation seeks to map the representation of the student role on the global cinematic landscape and its position within the educational institution, shedding light on aspects insufficiently covered by international and Greek literature, such as the cinematic language employed by each director (style, form, narrative). At the same time, the dissertation aims to analyze and substantiate, both sociologically and pedagogically, the interaction between the cinematic discourse of films (aesthetic influences) and the historical, economic, cultural, and sociopolitical context of each era. Essentially, it examines how cinema influences these contexts and, in turn, is shaped by their impact, highlighting the dynamic relationship between art, education, and social reality.For these purposes, a representative sample of 12 films is analyzed, drawn from countries in the Third World (China, India, Iran, South Korea), Europe (France, Germany, Denmark, United Kingdom), and America (U.S.A.). This selection aims to explore the deeper connection between cinema and education. The study of education in cinema contributes to the emergence of a growing film genre, the School Movies, where, through Altman’s semantic, syntactic, and pragmatic approach, the main semantic and syntactic elements of the genre are identified. Within this framework, the type and pattern of the student role are highlighted on a cinematic level, taking into account the social, political, and ideological context of the period during which each film was produced. Through Altman’s approach, it becomes evident that School Movies reflect educational systems and types of teachers and students, elements thoroughly examined in this dissertation. Consequently, the student role is represented in cinema following the core principles and characteristics defined by the School Movies genre. The student role is analyzed through a selected corpus of films within the genre, which serve as models for further exploration of its multifaceted representation in various educational, social, political, and cultural systems, depending on the country of origin.

Η κινηματογραφική εικόνα του μαθητή συχνά περιγράφεται ως «ανατρεπτική» και σε κάποιο βαθμό ασύμβατη με την κοινωνική πραγματικότητα, εκφράζοντας παράλληλα την αμφισβήτησή του απέναντι στα στερεότυπα της εποχής. Η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί να χαρτογραφήσει την εικόνα του μαθητικού ρόλου στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη και τη θέση του στον εκπαιδευτικό θεσμό, φωτίζοντας παραμέτρους που δεν καλύπτονται επαρκώς από τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία, όπως είναι για παράδειγμα, η κινηματογραφική γλώσσα που χρησιμοποιεί ο εκάστοτε σκηνοθέτης (ύφος, μορφή, αφήγηση). Ταυτοχρόνως, επιχειρείται να αναλυθεί και να τεκμηριωθεί, τόσο σε κοινωνιολογικό όσο και σε παιδαγωγικό επίπεδο, η αλληλεπίδραση μεταξύ του κινηματογραφικού λόγου των ταινιών (αισθητικές επιρροές) και του ιστορικού, οικονομικού, πολιτισμικού και κοινωνικοπολιτικού πλαισίου κάθε εποχής (συγκείμενο). Εξετάζεται ουσιαστικά ο τρόπος με τον οποίο ο κινηματογράφος επηρεάζει αυτά τα πλαίσια, αλλά και πώς διαμορφώνεται από τις επιδράσεις τους, αναδεικνύοντας τη δυναμική σχέση μεταξύ τέχνης, εκπαίδευσης και κοινωνικού γίγνεσθαι. Για τους παραπάνω σκοπούς, επιλέγεται προς ανάλυση ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα ταινιών (12 συνολικά) από χώρες του Τρίτου Κόσμου (Κίνα, Ινδία, Ιράν, Νότια Κορέα), της Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Μεγάλη Βρετανία) και της Αμερικής (Η.Π.Α.), ώστε να διερευνηθεί η βαθύτερη σχέση του κινηματογράφου με την εκπαίδευση. Η αναζήτηση της εκπαίδευσης στον κινηματογράφο συμβάλει στην ανάδυση ενός ανερχόμενου είδους ταινιών (School Movies), όπου μέσω της σημασιολογικής, συντακτικής και πραγματολογικής προσέγγισης του Altman, εντοπίζονται τα κύρια σημασιολογικά και συντακτικά του στοιχεία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο τύπος και το μοτίβο του μαθητικού ρόλου αναδεικνύονται σε κινηματογραφικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη τους το κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής, κατά την οποία πραγματοποιείται η παραγωγή της εκάστοτε ταινίας. Μέσα από την προσέγγιση του Altman, καθίσταται αντιληπτό ότι τα School Movies αποτυπώνουν εκπαιδευτικά συστήματα και τύπους δασκάλων και μαθητών, στοιχεία που διερευνώνται διεξοδικά στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής. Ως εκ τούτου, ο μαθητικός ρόλος αναπαρίσταται στον κινηματογράφο ακολουθώντας τις βασικές αρχές και τα χαρακτηριστικά που ορίζει το είδος των School Movies. Ο ρόλος του μαθητή εξετάζεται μέσα σʼ ένα ενδεδειγμένο σώμα ταινιών του είδους, οι οποίες λειτουργούν ως πρότυπα για την περαιτέρω διερεύνηση του πολύπτυχου έργου της αναπαράστασής του σε διάφορα εκπαιδευτικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά συστήματα ανάλογα με τη χώρα προέλευσης.