Ανακριτική διερεύνηση κυβερνοεγκλημάτων και δικανική πληροφορική

Abstract

This doctoral dissertation aims to develop a modern and interdisciplinary approach within the fields of Law and Digital Forensics, combining legal theory with the technological dimensions of cybercrime. Information and Communication Technologies (ICT) continue to pose significant challenges to legal systems, as developments in the digital sphere are constantly reshaping the framework of criminal proceedings and the administration of justice. Digital forensics has emerged as a specialized scientific field focused on the collection, analysis, and documentation of digital evidence in a manner that is legally admissible. Its distinctiveness lies in the nature of digital data—intangible and volatile—which complicates their integration into the traditional criminal procedure framework. This dissertation focuses on the legal, procedural, and technical issues that arise during the investigation and prosecution of cybercrime, with particular emphasis on investigative measures for the collection and seizure of digital data and evidence. Contrary to the limited theoretical approach commonly found in Greek legal literature, this study adopts an interdisciplinary methodology, bridging the disciplines of Law and Computer Science. Its objective is to conduct an in-depth analysis of the investigative measures currently applied, evaluate the adequacy of the existing legal framework, and identify legislative or procedural shortcomings. Additionally, the study explores the possibility of adapting traditional investigative measures to the technological requirements of digital evidence. Special attention is given to the investigation of cryptocurrency-related crimes, employing advanced procedural methods and digital tracing tools to identify and substantiate illicit transactions. The dissertation is structured into three [3] main parts, comprising eight [8] chapters. The first part examines the phenomenon of cybercrime and analyzes the investigative process. It begins with a conceptual overview and classification of cybercrimes, aiming to highlight their nature and specific characteristics. It then explores the competent investigative authorities, modern investigative techniques, and the contribution of digital forensics. Particular emphasis is placed on technological measures for restricting access to illegal online content. The second part of the dissertation focuses on the investigative acts carried out within the context of criminal proceedings involving cybercrime. Specifically, it presents general investigative measures, with emphasis on the seizure of digital data under Article 265 of the Greek Code of Criminal Procedure. It also provides a detailed analysis of special investigative acts employed in combating serious forms of cybercrime, such as the lifting of communications confidentiality, undercover investigations, and covert searches. Furthermore, it examines the investigative approaches to cryptocurrency use, highlighting the application of specialized procedural tools and advanced technological tracing techniques. The third part focuses on cross-border and international cooperation, which is essential given the inherently transnational nature of cybercrime. It discusses the mechanisms of police and judicial cooperation in cross-border criminal cases involving cybercrime, as well as the tools and instruments developed within the European Union framework to ensure effective responses. The dissertation concludes with a presentation of key findings and concrete proposals, both de lege lata—concerning the interpretation and application of the existing legal and procedural framework—and de lege ferenda, outlining suggestions for its improvement in order to more effectively address the evolving forms of criminality in cyberspace.

Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή αποσκοπεί στην ανάπτυξη μιας σύγχρονης και διεπιστημονικής προσέγγισης στον χώρο της Νομικής και της Δικανικής Πληροφορικής, συνδυάζοντας τη νομική θεώρηση με τις τεχνολογικές πτυχές του κυβερνοεγκλήματος. Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) συνεχίζουν να θέτουν προκλήσεις για το νομικό σύστημα, καθώς οι εξελίξεις στον ψηφιακό χώρο μεταβάλλουν διαρκώς τα δεδομένα της ποινικής διαδικασίας και της απονομής της δικαιοσύνης. Η Δικανική Πληροφορική αποτελεί εξειδικευμένο επιστημονικό πεδίο, επικεντρωμένο στη συλλογή, ανάλυση και τεκμηρίωση ψηφιακών αποδεικτικών στοιχείων με τρόπο νομικά αποδεκτό. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στη φύση των ψηφιακών δεδομένων – άυλων και ευμετάβλητων – γεγονός που καθιστά δύσκολη την προσαρμογή τους στο παραδοσιακό ποινικοδικονομικό σύστημα. Η διατριβή εστιάζει στα νομικά, δικονομικά και τεχνικά ζητήματα που ανακύπτουν κατά την ανακριτική διερεύνηση και καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο, δίνοντας έμφαση στις ανακριτικές πράξεις για τη συλλογή και κατάσχεση ψηφιακών δεδομένων και πειστηρίων. Σε αντίθεση με την περιορισμένη θεωρητική προσέγγιση της ελληνικής βιβλιογραφίας, η παρούσα μελέτη και έρευνα υιοθετεί διεπιστημονική μεθοδολογία, γεφυρώνοντας τις επιστήμες της Νομικής και της Πληροφορικής. Σκοπός είναι η εις βάθος ανάλυση των εφαρμοζόμενων ανακριτικών πράξεων, η αποτίμηση της επάρκειας του ισχύοντος πλαισίου και ο εντοπισμός νομοθετικών ή ανακριτικών ελλειμμάτων. Παράλληλα, διερευνάται η δυνατότητα προσαρμογής των παραδοσιακών ανακριτικών πράξεων στις τεχνολογικές απαιτήσεις των ψηφιακών αποδείξεων. Έμφαση δίδεται και στην ανακριτική διερεύνηση της χρήσης κρυπτονομισμάτων, με αξιοποίηση ειδικών δικονομικών μεθόδων και τεχνολογικών εργαλείων ιχνηλάτησης για τον εντοπισμό και την αποδεικτική θεμελίωση σχετικών εγκληματικών συναλλαγών. Η διατριβή διαρθρώνεται σε τρία [3] κύρια μέρη, με οκτώ [8] επιμέρους κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος εξετάζεται το φαινόμενο του κυβερνοεγκλήματος και αναλύεται η διαδικασία διερεύνησής του. Αρχικά, παρουσιάζεται η εννοιολογική προσέγγιση και η τυπολογία των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο, με στόχο την κατανόηση της φύσης και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Στη συνέχεια, αναλύονται οι αρμόδιες ανακριτικές αρχές, οι σύγχρονες τεχνικές διερεύνησης και η συμβολή της ψηφιακής εγκληματολογίας, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στα τεχνολογικά μέτρα περιορισμού της πρόσβασης σε παράνομο περιεχόμενο στο διαδίκτυο. Το δεύτερο μέρος της διατριβής επικεντρώνεται στις ανακριτικές πράξεις που εφαρμόζονται στο πλαίσιο της ποινικής διερεύνησης των κυβερνοεγκλημάτων. Ειδικότερα, παρουσιάζονται οι γενικές ανακριτικές πράξεις με έμφαση την κατάσχεση ψηφιακών δεδομένων του άρθρου 265 ΚΠΔ, ενώ αναλύονται εκτενώς οι ειδικές ανακριτικές πράξεις που εφαρμόζονται για την καταπολέμηση της σοβαρής κυβερνοεγκληματικότητας, όπως η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών, η άρση τραπεζικού απορρήτου, η ανακριτική διείσδυση και η συγκαλυμμένη έρευνα. Περαιτέρω, εξετάζεται η ανακριτική διερεύνηση της χρήσης κρυπτονομισμάτων, με έμφαση στην αξιοποίηση ειδικών δικονομικών μεθόδων έρευνας και προηγμένων τεχνολογικών εργαλείων ιχνηλάτησης. Στο τρίτο μέρος, η διατριβή εστιάζει στη διασυνοριακή και διεθνική συνεργασία, η οποία καθίσταται απαραίτητη λόγω της εγγενούς φύσης του κυβερνοεγκλήματος ως διεθνικού φαινομένου. Εξετάζονται οι μηχανισμοί αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε διασυνοριακές ποινικές υποθέσεις κυβερνοεγκλημάτων, καθώς και τα μέσα και εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αποτελεσματική διερεύνηση και αντιμετώπισή του. Η διατριβή ολοκληρώνεται με την παράθεση συμπερασμάτων και συγκεκριμένων προτάσεων τόσο σε επίπεδο de lege lata ερμηνείας του ισχύοντος πλαισίου και ανακριτικών πράξεων, όσο και σε de lege ferenda κατευθύνσεις για τη βελτίωσή του, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερο έναντι των σύγχρονων μορφών ψηφιακής εγκληματικότητας στον κυβερνοχώρο.