Η ηθική παρενόχληση (mobbing) ως συγκεκαλυμμένη μορφή βίας στην ελληνική δημόσια διοίκηση

Abstract

“I feel trapped in this position…”, “the moment I walk into the office, the terrible migraine begins…”, “I can’t take being belittled anymore, not even being able to say a few words about my work…”, “they yell at me and speak awfully, offensively…”, “the only solution is to take sick leave, at least until I figure out what to do”, etc. These and many similar experiences form part of everyday working life, which, unfortunately, have intensified over time and reflect what has been referred to since the 1980s as moral harassment. But what exactly is moral harassment? What is it not? Is it the same phenomenon when described as mobbing, harassment, work harassment, or even bullying? It is a fact that there is no universally accepted definition, which undeniably constitutes one of the core difficulties in studying the phenomenon. On the other hand, who is the victim? The employee? Perhaps the supervisor? Who perpetrates it, and why? And ultimately, how can moral harassment be identified? Does it occur only in the private sector, or also in the public one? The central question arising from the above is the following: what is the role of the state in identifying and addressing the phenomenon? Legislation and preventive policies at the European Union level progress at different speeds, as the cultural identity and social awareness of each member state play a crucial role in shaping a common understanding of what moral harassment truly is in practice. In Greece, the number of studies examining moral harassment is limited and mainly focuses on the health sector, particularly on nursing. Very few studies concern the public administration, despite the fact that it was only in 2019, through Law 4604/2019, that the notion of "violence at work" was introduced into the Greek legal system. This concept was later incorporated into the broader framework of Law4808/2021 and was ultimately defined as "violence and harassment in the workplace". Given the alarming scale of moral harassment as a covert form of violence within public administration — especially in the aftermath of the prolonged financial crisis — a sample-based survey was conducted involving 324 civil servants from central government bodies. The aim was to highlight the dimensions of the phenomenon within the Greek working environment, assess existing policies and their effectiveness, identify possible legislative gaps, and, ultimately, to contribute to the awareness and protection of every employee — any potential victim — from moral harassment, its toxicity, and its destructive consequences.

«Είμαι εγκλωβισμένος σε αυτή τη θέση…», «με το που μπαίνω στο γραφείο, αρχίζει αυτή η φρικτή ημικρανία…», «δεν αντέχω άλλο να με μειώνουν, να μη μπορώ να πω δυο λόγια για τη δουλειά…», «μα, μου φωνάζει και μιλάει απαίσια, προσβλητικά…», «η μόνη λύση είναι να φύγω με αναρρωτική άδεια, τουλάχιστον μέχρι να δω τι θα κάνω» κ.ο.κ. Τόσες –και άλλες τόσες– είναι οι στιγμές της εργασιακής ρουτίνας, που, δυστυχώς, έχουν ενταθεί και συνθέτουν αυτό που από τη δεκαετία του ’80 αποκαλείται «ηθική παρενόχληση». Τι είναι, όμως, η ηθική παρενόχληση; Τι δεν είναι; Είναι το ίδιο φαινόμενο όταν περιγράφεται ως mobbing, harassment, work harassment ή ακόμα και bullying; Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός· και αυτό αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, μία από τις βασικές δυσκολίες μελέτης του φαινομένου. Από την άλλη, ποιος είναι το θύμα της; Ο υπάλληλος; Μήπως ο προϊστάμενος; Ποιος την ασκεί και γιατί; Και τελικά, πώς διακρίνουμε την ηθική παρενόχληση; Συμβαίνει μόνο στον ιδιωτικό τομέα ή και στον δημόσιο; Το μεγάλο ερώτημα που ανακύπτει από τα παραπάνω είναι: ποιος είναι ορόλος του κράτους στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση του φαινομένου; Η νομοθεσία και οι πολιτικές πρόληψης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες, καθώς η πολιτισμική ταυτότητα και η κοινωνική ευαισθητοποίηση κάθε κράτους-μέλους διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση κοινής αντίληψης για το τι συνιστά, εν τοις πράγμασι, ηθική παρενόχληση. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των μελετών που εξετάζουν το φαινόμενο της ηθικής παρενόχλησης είναι περιορισμένος και εστιάζει κυρίως στον τομέα της υγείας, ιδίως στη νοσηλευτική. Ελάχιστες είναι οι μελέτες που αφορούν τη δημόσια διοίκηση, τη στιγμή που μόλις το 2019, με τον ν. 4604/2019, εισήχθη στην ελληνική έννομη τάξη η έννοια της «βίας στην εργασία», η οποία, με τον ν. 4808/2021, διευρύνθηκε και τελικά αποτυπώθηκε ως «βία και παρενόχληση στον εργασιακό χώρο». Δεδομένης της ανησυχητικής έκτασης που λαμβάνει η ηθική παρενόχληση ως συγκεκαλυμμένη μορφή βίας στη δημόσια διοίκηση –ιδίως μετά την παρατεταμένη οικονομική ύφεση– διεξήχθη δειγματοληπτική έρευνα με τη συμμετοχή 324 υπαλλήλων φορέων της Κεντρικής Κυβέρνησης. Στόχος της είναι να αποτυπωθούν οι διαστάσεις του φαινομένου στην ελληνική εργασιακή πραγματικότητα, να αξιολογηθούν οι υφιστάμενες πολιτικές και η αποτελεσματικότητά τους, να εντοπιστούν πιθανά κενά στη νομοθεσία, και, εντέλει, να συμβάλει στην ενημέρωση και την προστασία κάθε εργαζομένου –δυνητικού θύματος– από την ηθική παρενόχληση, την τοξικότητά της και τις καταστροφικές της συνέπειες.