Κριτική θεώρηση των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών και των σχολικών βιβλίων αρχαίων ελληνικών και ιστορίας στη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση με βάση τη σχολιογραφία και τη συναφή αρθρογραφία του περιοδικού Νέα Παιδεία από το 1976 έως σήμερα (2019)

Abstract

This study presents the perspectives of commentators and columnists of the journal Nea Paideia and their evolving stance about Ancient Greek (Language & Literature) and History in Secondary Education, with a focus on curricula, textbooks, and relevant research published in the journal. The subject under examination is analyzed over a period of 44 years, from 1976/1977 (the year of the journal’s first issue) to 2019/2020. More specifically, the objectives of this dissertation are; a) to examine the impact of changes introduced between 1976/1977 and 2019/2020 in Secondary Education regarding the curricula and textbooks of Ancient Greek and History, as perceived within this particular educational community (i.e., the journal’s editors) b) to explore the various perspectives through which the journal’s editors and commentators interpreted these changes c) To determine the educational orientation emerging as a demand from the journal’s contributors, based on their reactions d) to analyze the pedagogical and ideological factors that appear to have influenced this orientation. The theoretical framework begins with an exploration of ethnocentrism in education, the direct and indirect ways in which it is imposed, and the political imperatives it serves. It then proceeds to examine the role of Ancient Greek and History, subjects positioned at the core of the national narrative, within the Greek educational system, as reflected in their respective curricula and textbooks. The research material comprising commentaries and articles from Nea Paideia, was analyzed using the method of Qualitative Content Analysis. The material was classified into three main thematic axes, common to both subjects: curricula, textbooks, and relevant studies published in the journal. These axes were further divided into categories and subcategories, following a chronological trajectory from 1976/1977 to 2019/2020. Based on this classification, the research material was systematically analyzed, adhering to the following structure: first, a summary presentation of the positions expressed by the journal’s commentators and columnists, followed by a critical evaluation of their perspectives. The analysis revealed that Ancient Greek and History, as subjects of Greek education, have been embedded in the very core of the national narrative since the establishment of the Greek state. As such, they have come to constitute a form of “sanctuary”, resistant to interventions that might alter their character and defining features. This observation largely determines their identity and position within Secondary Education during the period under study. Furthermore, the findings indicate that, although various valuable approaches were introduced in both subjects over time, some of which were incorporated into curricula and textbooks, these reforms were never integrated into a broader educational framework with a coherent philosophy and a contemporary, evolving orientation. As the analysis suggests, the only bold intervention in Ancient Greek was the introduction of translated ancient texts into the vernacular-a longstanding demand that had remained unresolved for nearly 70 years, originally put forth by the «Ekpaideftikos Dimotikismos» movement. In History, various reforms, both at the level of curriculum design and textbook authorship, brought forth different concerns that reflected contemporary trends in the field of School History. However, these efforts failed to fundamentally renew historical education in Greece or to challenge the dominant school culture regarding the subject’s role in education.

Στην παρούσα μελέτη θα παρουσιαστούν οι θέσεις των σχολιογράφων και των αρθρογράφων του περιοδικού Νέα Παιδεία και η εξελικτική τους πορεία στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών (Γλώσσα & Γραμματεία) και της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με εστίαση στα Αναλυτικά Προγράμματα, τα σχολικά βιβλία και τις συναφείς δημοσιευμένες στο περιοδικό έρευνες. Το υπό εξέταση θέμα διερευνάται κατά τη διάρκεια 44 χρόνων, από το 1976/1977 (έτος έκδοσης του πρώτου τεύχους του περιοδικού) έως το 2019/2020. Πιο συγκεκριμένα, στόχοι της διατριβής είναι να διερευνηθεί: α) ο αντίκτυπος των αλλαγών, που προωθήθηκαν την περίοδο 1976/1977 έως 2019/2020 στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σε ό,τι αφορά τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια των Αρχαίων Ελληνικών και της Ιστορίας στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική κοινότητα (στους συντάκτες του περιοδικού) β) οι ποικίλες οπτικές με τις οποίες προσέλαβαν τις αλλαγές αυτές οι συντάκτες και οι σχολιαστές του περιοδικού γ) ο εκπαιδευτικός προσανατολισμός, που προκύπτει ως αίτημα από τους συντάκτες των σχολίων και των άρθρων της Νέας Παιδείας με βάση τις αντιδράσεις τους και δ) οι παιδαγωγικοί και ιδεολογικοί παράγοντες που φαίνεται να τον διαμόρφωσαν. Το θεωρητικό πλαίσιο εκκινεί από τον εθνοκεντρισμό στην εκπαίδευση, τους τρόπους, άμεσους και έμμεσους, με τους οποίους επιβάλλεται και τις πολιτικές ανάγκες στις οποίες ανταποκρίνεται, και ολοκληρώνεται με τη θέση των δύο μαθημάτων (Αρχαία Ελληνικά & Ιστορία), τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα του εθνικού αφηγήματος, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως αποτυπώνεται στα αντίστοιχα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά βιβλία. Το ερευνητικό πεδίο, σχόλια και άρθρα του περιοδικού Νέα Παιδεία, προσεγγίστηκε με τη μέθοδο της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχομένου. Το υλικό ταξινομήθηκε πάνω σε τρεις βασικούς άξονες, κοινούς και για τα δύο μαθήματα: τα Αναλυτικά Προγράμματα, τα σχολικά βιβλία και τις δημοσιευμένες στο περιοδικό σχετικές Έρευνες. Οι παραπάνω άξονες διακρίθηκαν σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σε μια χρονικά ευθύγραμμη πορεία, που ξεκινά το 1976/1977 και φτάνει έως το 2019/2020. Με βάση την παραπάνω ταξινόμηση αναλύθηκε με συστηματικό τρόπο το ερευνητικό υλικό, τηρώντας το σχήμα: περιληπτική παρουσίαση των θέσεων των σχολιογράφων και των αρθρογράφων του περιοδικού και στη συνέχεια κριτική θεώρησή τους. Η ανάλυση του ερευνητικού υλικού έδειξε ότι τα Αρχαία Ελληνικά και η Ιστορία ως μαθήματα της ελληνικής εκπαίδευσης, εγγεγραμμένα από την αρχή του ελληνικού κράτους στο σκληρό πυρήνα του εθνικού αφηγήματος, συνιστούν ένα είδος «ιερού» που δεν επιτρέπει παρεμβάσεις οι οποίες μπορεί να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά τους. Αυτή η διαπίστωση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία τους και τη θέση τους στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση την υπό εξέταση περίοδο. Η ανάλυση του ερευνητικού υλικού έδειξε επίσης ότι, αν και στα δύο μαθήματα δοκιμάστηκαν κατά καιρούς πολλές αξιόλογες προσεγγίσεις, κάποιες από τις οποίες πέρασαν στα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά βιβλία, δεν εντάχθηκαν σε έναν ευρύτερο εκπαιδευτικό σχεδιασμό με συγκροτημένη φιλοσοφία και σύγχρονη, κατά εποχή, κατεύθυνση. Όπως διαφαίνεται από την ανάλυση του ερευνητικού υλικού η μόνη τολμηρή παρέμβαση που έγινε στα Αρχαία Ελληνικά ήταν η εισαγωγή αρχαίων κειμένων μεταφρασμένων στη δημοτική γλώσσα, αίτημα που εκκρεμούσε για περίπου 70 χρόνια, όταν διατυπώθηκε από το κίνημα του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού. Στην Ιστορία, οι όποιες παρεμβάσεις, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού Αναλυτικών Προγραμμάτων όσο και σε επίπεδο συγγραφής σχολικών βιβλίων, αν και αναδείκνυαν διαφορετικούς προβληματισμούς οι οποίοι απηχούσαν σύγχρονες τάσεις στο πεδίο της Σχολικής Ιστορίας, δεν κατόρθωσαν να ανανεώσουν συνολικά την ιστορική εκπαίδευση στη χώρα ούτε να αποδομήσουν την κυρίαρχη σχολική κουλτούρα για τον ρόλο του μαθήματος στην εκπαίδευση.