A school for refugees, a career in Europe: εκπαίδευση, αυτοοργάνωση και αφγανικά δίκτυα κοινωνικότητας στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης στη Λέσβο μετά το 2016

Abstract

This dissertation offers an ethnographic investigation into humanitarian action, focusing specifically on the ways in which refugees engage in self-organization within the field of education. More precisely, it examines Wind of Change (WoC), a self-organized refugee school founded in 2019 by Afghan asylum seekers in the Moria refugee camp on the island of Lesvos. Through extended fieldwork involving participant observation, the study traces the operational cycles of WoC—from its inception as a "refugees for refugees" educational initiative to its eventual registration as a formal NGO. At each stage, the dissertation highlights the crucial role of humanitarian intermediaries, including international and local NGOs, as well as independent volunteers, who shaped the project’s development. Central to the analysis are the social relationships formed among participants—both within the Afghan community and across broader networks involving Greek and European volunteers. The study also explores the strategies employed by those involved in the school and considers education as a vehicle for mediation, social mobility, and professional development. Special attention is given to how asylum seekers leveraged their cultural knowledge and personal networks to navigate the humanitarian landscape. In conclusion, the dissertation reveals the transformation of WoC from a grassroots educational space with an activist orientation into a multi-sited initiative with entrepreneurial dimensions. In doing so, it contributes to theoretical debates on humanitarian governance, and more specifically, on refugee participation in humanitarian action. The WoC case serves as a lens through which to understand how refugees actively reframe their roles within humanitarian contexts by mobilizing networks, knowledge, and strategies that shape multidimensional forms of agency and mobility.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά εθνογραφικά την ανθρωπιστική δράση, με έμφαση στην αυτοοργάνωση προσφύγων στον τομέα της εκπαίδευσης. Ειδικότερα, επικεντρώνεται στο αυτοοργανωμένο σχολείο προσφύγων Wind of Change (WoC), το οποίο ιδρύθηκε το 2019 στον καταυλισμό της Μόριας στη Λέσβο από Αφγανούς/ές αιτούντες/ούσες άσυλο. Μέσα από μακρόχρονη επιτόπια έρευνα με συμμετοχική παρατήρηση, μελετώνται οι κύκλοι λειτουργίας του WoC από την ίδρυσή του ως ένα εκπαιδευτικό εγχείρημα «από πρόσφυγες για πρόσφυγες», ως και την επίσημη εγγραφή του σε Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ). Σε καθεμία από τις φάσεις λειτουργίας αναδεικνύεται η διαμεσολάβηση ανθρωπιστικών δρώντων, επίσημων ανθρωπιστικών οργανώσεων, διεθνών ή τοπικών, αλλά και ανξάρτητων εθελοντών/ντριών ως κεντρικό φαινόμενο στο υπό μελέτη πεδίο. Οι κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των υποκειμένων είναι στο κέντρο αυτής της διατριβής, είτε αναφέρονται σε ομοεθνοτικό επίπεδο, είτε στις σχέσεις Αφγανών με τους/τις Έλληνες/ίδες και Ευρωπαίους/ές εθελοντές/ντριες. Παράλληλα, εξετάζονται οι στρατηγικές των υποκειμένων που συμμετείχαν στο σχολείο και ο ρόλος της εκπαίδευσης ως μέσο διαμεσολάβησης, κοινωνικής κινητικότητας και επαγγελματικής ανέλιξης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τρόπο με τον οποίο οι αιτούντες/ούσες άσυλο αξιοποίησαν την πολιτισμική τους γνώση και τα προσωπικά τους δίκτυα για να πλοηγηθούν στο ανθρωπιστικό πεδίο. Η διατριβή αναδεικνύει τη μετάβαση του εγχειρήματος από έναν εκπαιδευτικό χώρο με κινηματικό χαρακτήρα σε ένα πολυτοπικό εγχείρημα, με «επιχειρηματικές» διαστάσεις. Συνολικά, η μελέτη επιχειρεί να συμβάλλει στη θεωρητική συζήτηση για την ανθρωπιστική διακυβέρνηση και συγκεκριμένα την εμπλοκή των προσφύγων στην ανθρωπιστική δράση. Το παράδειγμα του WoC λειτουργεί έτσι ως ένα σημείο εκκίνησης για την κατανόηση των τρόπων με τους οποίους οι πρόσφυγες επανανοηματοδοτούν τον ρόλο τους στο ανθρωπιστικό πεδίο, ενεργοποιώντας δίκτυα, γνώσεις και στρατηγικές που διαμορφώνουν μορφές πολυεπίπεδης συμμετοχής και κινητικότητας.