Répertoires plurilingues: enjeux pour l’appropriation de la langue de scolarisation et des langues étrangères dans le contexte grec

Abstract

Our study falls within the field of language didactics and focuses on the dynamics of bi/plurilingualism within the specific context of the Greek educational system, which is predominantly monolingual. Its main objective is to analyze and understand the social and linguistic representations of bi/plurilingual students from diverse socio-cultural backgrounds and with heterogeneous identities, as well as those of their language and foreign language teachers. The study also explores the pedagogical and sociolinguistic challenges related to the integration of interculturality and of inclusion in secondary education. It seeks to highlight how students perceive, value or alternatively, marginalize their linguistic competencies depending on their linguistic and cultural backgrounds. It also aims to investigate the extent to which language and foreign language teachers acknowledge or overlook the educational potential of bi/plurilingualism and how this recognition (or lack thereof) influences their teaching practices and pedagogical strategies. To achieve these objectives, a hybrid methodology was adopted, combining qualitative approaches -such as semi-structured interviews, linguistic autobiographies and reflective drawings- with quantitative methods, to gain deeper insight into the representations held by the educational actors involved regarding the role of bi-/plurilingual repertoires in the learning process. The school, as a primary space for youth development and learning, plays a pivotal role in this process. The study, therefore, examines how educational policies promote bi/plurilingualism and assesses their actual implementation within the Greek educational context. It also analyses potential resistance, whether stemming from prejudice or from a lack of adequate teacher training. The results reveal that the application of policies promoting plurilingualism and interculturality remains uneven and largely depends on individual teachers’ practices. The research further shows that the recognition of students' linguistic competencies is heavily influenced by the social representations of languages and the dominant linguistic practices within schools. Finally, we propose concrete pedagogical scenarios to better incorporate students' bi/plurilingual repertoires into daily teaching practices within the framework of promoting inclusive and intercultural education. Among these proposed lesson plans is the adoption of pedagogical methods that recognize first languages as valuable resources in the learning process. They aim to create an educational environment where linguistic diversity is not merely seen as a challenge, but rather as a significant asset for both educational and social enrichment of students and teachers alike.

Η παρούσα μελέτη εντάσσεται στο πεδίο της διδακτικής των γλωσσών και επικεντρώνεται στις δυναμικές της δι/πολυγλωσσίας στο ιδιαίτερο πλαίσιο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο παραμένει κατά κύριο λόγο μονογλωσσικό. Κύριος στόχος της είναι η ανάλυση και κατανόηση των κοινωνικών και γλωσσικών αναπαραστάσεων των δι/πολύγλωσσων μαθητών, οι οποίοι προέρχονται από ποικίλα κοινωνικοπολιτισμικά περιβάλλοντα και διαθέτουν ετερογενείς ταυτότητες, καθώς και των φιλολόγων/ξενόγλωσσων εκπαιδευτικών που τους διδάσκουν. Η μελέτη εξετάζει, παράλληλα, τα παιδαγωγικά και κοινωνιογλωσσικά διακυβεύματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση της διαπολιτισμικότητας και της ένταξης στην διδασκαλία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η έρευνα αποσκοπεί στην ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο οι μαθητές αντιλαμβάνονται, αξιολογούν ή περιθωριοποιούν τις γλωσσικές τους δεξιότητες, ανάλογα με το γλωσσικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο. Παράλληλα, διερευνάται κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί φιλόλογοι και ξένων γλωσσών αναγνωρίζουν ή αγνοούν το εκπαιδευτικό δυναμικό της δι/πολυγλωσσίας και σε ποιο βαθμό αυτή η στάση επηρεάζει τις διδακτικές τους πρακτικές. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων υιοθετήθηκε μια μικτή μεθοδολογική προσέγγιση, η οποία συνδυάζει ποιοτικές μεθόδους — όπως οι ημιδομημένες συνεντεύξεις, οι γλωσσικές αυτοβιογραφίες και τα αναστοχαστικά σχέδια — με ποσοτικές τεχνικές, προκειμένου να εμβαθύνουμε στις αναπαραστάσεις των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών υποκειμένων σχετικά με τον ρόλο του δι/πολυγλωσσικού ρεπερτορίου στη μαθησιακή διαδικασία. Το σχολείο, ως βασικός χώρος κοινωνικοποίησης και μάθησης, διαδραματίζει καίριο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο οι εκπαιδευτικές πολιτικές προάγουν τη δι/πολυγλωσσία και αξιολογείται η εφαρμογή τους στην πράξη, εντός του ελληνικού εκπαιδευτικού πλαισίου. Παράλληλα, αναλύονται πιθανές αντιστάσεις, οι οποίες απορρέουν είτε από βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις είτε από την ανεπαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η εφαρμογή πολιτικών υπέρ της πολυγλωσσίας και της διαπολιτισμικότητας παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ατομικές διδακτικές πρακτικές των εκπαιδευτικών. Επιπλέον, αναδεικνύεται ότι η αναγνώριση των γλωσσικών δεξιοτήτων των μαθητών επηρεάζεται έντονα από τις κοινωνικές αναπαραστάσεις για τις γλώσσες και από τις κυρίαρχες γλωσσικές πρακτικές στο εκπαιδευτικό σύστημα. Τέλος, προτείνονται συγκεκριμένα παιδαγωγικά σενάρια για την αξιοποίηση των δι/πολυγλωσσικών ρεπερτορίων των μαθητών στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική, στο πλαίσιο της προώθησης μιας συμπεριληπτικής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η υιοθέτηση διδακτικών μεθόδων που αναγνωρίζουν τις πρώτες γλώσσες των μαθητών ως πολύτιμους πόρους στη μαθησιακή διαδικασία. Τα προτεινόμενα σχέδια μαθήματος αποσκοπούν στη διαμόρφωση ενός παιδαγωγικού πλαισίου όπου η γλωσσική ποικιλομορφία δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως πρόκληση, αλλά κυρίως ως πλεονέκτημα για τον παιδαγωγικό και κοινωνικό εμπλουτισμό τόσο των μαθητών όσο και των εκπαιδευτικών.

Notre étude s’inscrit dans le champ de la didactique des langues et porte sur les dynamiques du bi/plurilinguisme dans le contexte spécifique du système éducatif grec, essentiellement monolingue. Son objectif principal est d’analyser et de comprendre les représentations sociales et linguistiques des élèves bi/plurilingues issus de milieux socio-culturels divers et ayant des identités hétérogènes, ainsi que celles de leurs enseignants de langues. Il s'agit également d'examiner les enjeux pédagogiques et sociolinguistiques liés à l'intégration de l'interculturalité et de l’inclusion dans l'enseignement secondaire. La recherche vise à explorer comment les élèves perçoivent, valorisent ou, à l’inverse, marginalisent leurs compétences linguistiques en fonction de leur parcours linguistique et culturel. Elle cherche également à comprendre dans quelle mesure les enseignants de langues reconnaissent ou ignorent le potentiel éducatif du bi/plurilinguisme et comment cette reconnaissance (ou son absence) influence leurs stratégies pédagogiques. Pour ce faire, nous avons adopté une méthodologie hybride combinant des approches qualitatives, telles que les entretiens semi-dirigés , les autobiographies langagières et les dessins réflexifs avec des méthodes quantitatives, afin d'approfondir la compréhension des représentations de différents acteurs scolaires sur le rôle du répertoire bi/plurilingue dans l'apprentissage. L’école, en tant que lieu central de la formation des jeunes, joue un rôle déterminant dans ce processus. L’étude analyse ainsi la manière dont les politiques éducatives promeuvent le bi/plurilinguisme et évalue leur mise en œuvre réelle au sein du système éducatif. Nous nous intéressons également aux résistances potentielles, qu’elles soient dues à des préjugés ou à un manque de formation adéquate des enseignants. Les résultats révèlent que l’application des politiques favorisant le plurilinguisme et l’interculturalité demeure inégale et dépend largement des pratiques individuelles des enseignants. La recherche montre également que la reconnaissance des compétences linguistiques des élèves est largement influencée par les représentations sociales des langues et les pratiques linguistiques prédominantes au sein des établissements. En conclusion, nous proposons des scénarios pédagogiques concrètes pour valoriser les répertoires bi/plurilingue des élèves dans les pratiques éducatives quotidiennes, dans une perspective de promotion d'une éducation inclusive et interculturelle. Parmi ces propositions figurent l’adoption de méthodes pédagogiques reconnaissant les langues premières comme des ressources précieuses pour l’apprentissage. Ces actions visent à créer un cadre éducatif où la diversité linguistique est perçue non seulement comme un défi, mais surtout comme un atout pour l'enrichissement pédagogique et social des élèves et des enseignants.