Between hatred of the institutional and appeal to the everyday: social representations of politics and patterns of political participation in early 21st century Greece

Abstract

This thesis examines the evolving relationship between Greek citizens and politics in the early 21st century, set against the broader backdrop of late modernity’s structural transformations. It explores recent developments in political behaviour and participation, particularly in relation to citizens’ conceptualisations of politics and patterns of political engagement. These changes are framed within the wider context of transforming citizenship norms, personalisation of politics, diversification of political action, and rising disenchantment with and withdrawal from institutional politics. The study argues that these transformations suggest a new way of defining and relating to politics that extends beyond changes in participatory repertoires. The thesis draws on an interdisciplinary approach, combining political behaviour and social psychology, specifically employing social representations theory. Through a mixed methods approach, consisting of focus groups and an online survey, the research investigates whether these changes are reflected in the case of Greece. The findings reveal a notable broadening of political participation beyond traditional institutional forms, evident in both citizens’ conceptualisations and participatory practices. Quantitative data highlights the expansion of the repertoire of political action to include digital and cause-oriented participation. Qualitative data further substantiate this expansion, by shedding light on the multiplicity of lay conceptualisations of politics. They reveal the coexistence of two dominant representations among Greek citizens: institutional politics (hegemonic representation) and the politics of the everyday (oppositional representation). The oscillation between the institutional and the everyday is also reflected in the emergence of “mixed” or “hybrid” repertoires of action, where citizens simultaneously engage in both institutional and non-institutional political practices. This reinterpretation of politics appears as an intentional, strategic effort by citizens to reclaim their potential for participation, through the individualised politics of the everyday. Finally, this thesis contributes to the literature by exploring the latent structure of political participation and developing a typology of political participants within Greek political culture. Classify ingparticipants based on their participatory patterns, it identifies three distinct clusters: “protest-oriented”, “institutional” and“ non-specialised participants”. These results underscore the value of qualitative and mixed methods approaches in understanding contemporary political behaviour and call for further exploration of the interplay between citizens’ perceptions and participatory practices.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τη μεταβαλλόμενη σχέση των Ελλήνων πολιτών και των Ελληνίδων πολίτιδων με την πολιτική στις αρχές του 21ου αιώνα, υπό το πρίσμα των δομικών μετασχηματισμών της ύστερης νεωτερικότητας. Διερευνά τις πρόσφατες εξελίξεις στην πολιτική συμπεριφορά και συμμετοχή, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις νοηματοδοτήσεις των πολιτών για την πολιτική και στα πρότυπα πολιτικής εμπλοκής. Οι αλλαγές αυτές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που περιλαμβάνει το μετασχηματισμό των προτύπων ιδιότητας του πολίτη, την εξατομίκευση της πολιτικής, τη διαφοροποίηση των μορφών πολιτικής δράσης και τηναυξανόμενη απογοήτευση και απομάκρυνση από τη θεσμική πολιτική. Η μελέτη υποστηρίζει ότι αυτοί οι μετασχηματισμοί υποδεικνύουν έναν νέο τρόπο κατανόησης και σχετίζεσθαι με την πολιτική, που υπερβαίνει τις αλλαγές στα συμμετοχικά ρεπερτόρια. Η διατριβή υιοθετεί μια διεπιστημονική προσέγγιση, συνδυάζοντας την πολιτική συμπεριφορά και την κοινωνική ψυχολογία, και συγκεκριμένα τη θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων. Μέσω μιας μεθοδολογίας μικτών μεθόδων, που περιλαμβάνει ομάδες εστίασης και μία διαδικτυακή έρευνα, εξετάζει κατά πόσο αυτές οι αλλαγές αυτές εντοπίζονται στην περίπτωση της Ελλάδας. Τα ευρήματα αποκαλύπτουν μια σημαντική διεύρυνση της πολιτικής συμμετοχής πέρα από τις παραδοσιακές θεσμικές μορφές, που αποτυπώνεται τόσο στις κοινωνικές αναπαραστάσεις όσο και στις συμμετοχικές πρακτικές των πολιτών. Τα ποσοτικά δεδομένα καταδεικνύουν την επέκταση του ρεπερτορίου πολιτικής δράσης, που πλέον συμπεριλαμβάνει την ψηφιακή συμμετοχή και τις δράσεις που σχετίζονται με την προσωπική δέσμευση. Τα ποιοτικά δεδομένα υπογραμμίζουν περαιτέρω αυτή τη διεύρυνση, αποκαλύπτοντας την ποικιλομορφία στις αντιλήψεις των πολιτών για την πολιτική. Παράλληλα, αναδεικνύεται η συνύπαρξη δύο κυρίαρχων αναπαραστάσεων μεταξύ των Ελλήνων πολιτών: της θεσμικής πολιτικής (ηγεμονική αναπαράσταση) και της πολιτικής της καθημερινότητας (αντιπαραθετική αναπαράσταση). Η παλινδρόμηση μεταξύ των δύο αυτών αναπαραστάσεων αντικατοπτρίζεται επίσης στην ανάδυση «μικτών» ή «υβριδικών» ρεπερτορίων δράσης, όπου οι πολίτες εμπλέκονται ταυτόχρονα σε θεσμικές και μη θεσμικές πολιτικές πρακτικές. Αυτή η επανανοηματοδότηση της πολιτικής αναδεικνύεται ως μια στρατηγική επιλογή των υποκειμένων που επιδιώκουν να ανακτήσουν τη δυνατότητα συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία, μέσω της εξατομικευμένης πολιτικής της καθημερινότητας. Τέλος, η διατριβή συμβάλλει στη σχετική βιβλιογραφία, εξετάζοντας τη λανθάνουσα δομή της πολιτικής συμμετοχής και αναπτύσσοντας μια τυπολογία των πολιτικών συμμετεχόντων στο πλαίσιο της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας. Κατηγοριοποιώντας τους πολίτες βάσει των μοτίβων συμμετοχής τους, εντοπίζονται τρεις διακριτές ομάδες: «Οι συμμετέχοντες που προσανατολίζονται στη διαμαρτυρία», «οι θεσμικοί συμμετέχοντες» και «μη εξειδικευμένοι συμμετέχοντες». Τα αποτελέσματα αυτά υπογραμμίζουν την αξία των ποιοτικών και μικτών μεθόδων για την κατανόηση της σύγχρονης πολιτικής συμπεριφοράς, ενώ αναδεικνύουν την ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης της αλληλεπίδρασης μεταξύ των αντιλήψεων των πολιτών και των συμμετοχικών τους πρακτικών.