Διδακτική προσέγγιση της ιστορίας και της λογοτεχνίας μέσω ψηφιακών εκπαιδευτικών σεναρίων σύμφωνα με το μοντέλο συνεργατικής μάθησης

Abstract

Literature as an art of speech and as a social practice can be related to other types of discourse, such as the discourse of the history science. It is worth pointing out that the study of contemporary historiography borrows terms and perspectives from the theory of literature, while at the same time contemporary literature is inspired by the historical discourse. This dissertation studies the dialectical relationship between history and literature and explores the integration of this relationship in teaching through the digital educational scenarios based on the collaborative learning model, aiming to reshape the landscape of history teaching in the school history education. The author also reflects on the teaching perspective of digital educational scenarios of collaborative learning as a teaching tool suitable for the conceptualisation and implementation of the historical past, particularly within the context of appropriate digital environments such as the digital educational games or the digital educational routes. The main goal of the research is the didactic approach of concepts attributed to both cognitive subjects - History and Literature -, such as historical context, narrative, ideology, identity, testimony, the way of life and their implementation in the context of digital collaborative learning activities, integrated in the design of modern educational scenarios concerning thematic units of Modern and Contemporary History, in order to establish the role and function of these scenarios in school history education within the digital era. The following questions are formulated during the research approach to the topic: a) how, through the representation of historical events and/or experiences in various sources (historical, literary), will students come into contact with those historical elements that compose a "real" picture of the historically examined era? In what way can the past make sense of the present through the use of historical and literary sources? b) how can students be gradually and methodically introduced to the collaborative learning model for processing the historical and literary issues that arise during the learning process? (c) how to achieve the effective repositioning of the dialectical relationship between history and literature in the digital educational process? In order to research and answer the previous questions, a framework of three (3) distinct strands was applied, which are explored separately and then considered together, intersecting the research questions. First, the complex and multi-layered relationship between the cognitive subjects of History and Literature is analyzed. In a literary narrative, the details of everyday life are the elements that compose the atmosphere that prevailed in a given historical period, while at the same time they are indicative of the emotions and thoughts of the characters acting at that time. This power of literature is a valuable aid to the teacher in planning the course of the history lesson, thus renewing historical education. In the context of this dialectical relationship, the second strand is the creation of educational scenarios, enriched with educational activities, based on digital tools that promote the students' combined thinking and lead them to self-activity and the discovery of knowledge through the exploration of the historical period. At this point, the collaborative learning model is utilized by incorporating methods and corresponding collaborative digital tools that are a valuable tool for the teacher to structure an interactive lesson inside and outside the classroom context. In particular, the third part of this research utilizes the digital educational scenarios designed for the digital educational serious game "BYRON" and for the Educational Routes of the "POLYSEMI" platform as an innovative teaching proposal for the design of the history lesson. The combination of all three of these parameters promotes the cultivation of active learning. The application of such a methodology ensures the ability of students to identify factors, causes, consequences, to relate, compare, draw conclusions, practice the approach to historical knowledge, cultivating historical thinking. The didactic approach of History and Literature supported by the design of digital educational scenarios of cooperative learning creates new data in the way of perception and understanding of the historical past, which are differentiated from the institutionalized forms of historical education.

Η Λογοτεχνία ως τέχνη του λόγου και ως κοινωνική πρακτική μπορεί να συσχετιστεί και με άλλα είδη του λόγου, όπως ο λόγος της επιστήμης της Ιστορίας. Αξίζει να επισημανθεί ότι η μελέτη της σύγχρονης ιστοριογραφίας δανείζεται όρους και οπτικές από τη θεωρία της λογοτεχνίας, ενώ παράλληλα η σύγχρονη λογοτεχνία εμπνέεται από τον ιστορικό λόγο. Η παρούσα διατριβή μελετά την διαλεκτική σχέση Ιστορίας και Λογοτεχνίας και διερευνά την αξιοποίηση της σχέσης αυτής στη διδασκαλία μέσω της εκπόνησης ψηφιακών εκπαιδευτικών σεναρίων με βάση το μοντέλο της συνεργατικής μάθησης, με στόχο την αναδιαμόρφωση του τοπίου της διδασκαλίας της Ιστορίας στην σχολική ιστορική εκπαίδευση. Επίσης, η γράφουσα στοχάζεται για τη διδακτική προοπτική των ψηφιακών εκπαιδευτικών σεναρίων συνεργατικής μάθησης ως διδακτικού εργαλείου πρόσφορου για τη νοηματοδότηση και συνειδητοποίηση του ιστορικού παρελθόντος, ειδικότερα όταν συμβαίνει εντός του πλαισίου των ψηφιακών περιβαλλόντων, όπως το ψηφιακό εκπαιδευτικό παιχνίδι, οι ψηφιακές εκπαιδευτικές διαδρομές.Βασικός στόχος της έρευνας είναι η διδακτική προσέγγιση εννοιών που αποδίδονται και στα δύο γνωστικά αντικείμενα – Ιστορία και Λογοτεχνία-, όπως το ιστορικό πλαίσιο, η αφήγηση, η ιδεολογία, η ταυτότητα, η μαρτυρία, ο τρόπος ζωής και η αξιοποίησή τους στο πλαίσιο ψηφιακών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων συνεργατικής μάθησης, που ενσωματώνονται στο σχεδιασμό σύγχρονων εκπαιδευτικών σεναρίων και αφορούν θεματικές ενότητες της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, ώστε να διαπιστωθεί ο ρόλος και η λειτουργία των σεναρίων αυτών στη σχολική ιστορική εκπαίδευση της ψηφιακής εποχής. Κατά την ερευνητική προσέγγιση του θέματος διατυπώνονται τα ακόλουθα ερωτήματα: α) πώς με την αναπαράσταση ιστορικών γεγονότων/ ή και βιωμάτων σε ποικιλία πηγών (ιστορικών, λογοτεχνικών) θα έρθουν οι μαθητές/-τριες σε επαφή με εκείνα τα ιστορικά στοιχεία που συνθέτουν μια «αληθινή» εικόνα για την ιστορικά εξεταζόμενη εποχή; Με ποιον τρόπο μπορεί το παρελθόν να νοηματοδοτήσει το παρόν μέσα από την αξιοποίηση ιστορικών και λογοτεχνικών πηγών, β) πώς οι μαθητές/-τριες μπορούν να εισάγονται σταδιακά και με μεθοδικότητα στο συνεργατικό μοντέλο μάθησης για την επεξεργασία των ιστορικών και λογοτεχνικών θεμάτων που προκύπτουν κατά τη μαθησιακή διαδικασία; γ) πώς θα επιτευχθεί η ουσιαστική επανατοποθέτηση της διαλεκτικής σχέσης Ιστορίας και Λογοτεχνίας στην ψηφιακή εκπαιδευτική διαδικασία; Για την έρευνα και απάντηση των προηγούμενων ερωτημάτων εφαρμόστηκε μια ερευνητική προσέγγιση με τρία (3) διακριτά σκέλη, τα οποία διερευνώνται ξεχωριστά, ενώ στη συνέχεια συνεξετάζονται, τέμνοντας εγκάρσια τα ερευνητικά ερωτήματα. Αρχικά, αναλύεται η σύνθετη και πολυεπίπεδη σχέση των γνωστικών αντικειμένων Ιστορίας και Λογοτεχνίας. Σε μια λογοτεχνική αφήγηση οι λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής είναι τα στοιχεία, τα οποία συνθέτουν την ατμόσφαιρα που επικρατούσε τη δεδομένη ιστορική περίοδο, ενώ ταυτόχρονα είναι δηλωτικά των συναισθημάτων και των σκέψεων των δρώντων προσώπων που δραστηριοποιούνται την εποχή αυτή. Η δύναμη αυτή της Λογοτεχνίας αποτελεί πολύτιμο βοηθό για τον εκπαιδευτικό στο σχεδιασμό της πορείας του μαθήματος της Ιστορίας, ανανεώνοντας με αυτόν τον τρόπο την ιστορική εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτής της διαλεκτικής σχέσης, έρχεται ως δεύτερο σκέλος να ενσωματωθεί η δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων, εμπλουτισμένων με εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες στηρίζονται σε ψηφιακά εργαλεία που προωθούν τη συνδυαστική σκέψη των μαθητών/-τριών και τους/τις οδηγούν στην αυτενέργεια και την ανακάλυψη της γνώσης, μέσω της διερεύνησης της ιστορικής περιόδου. Σε αυτό το σημείο, αξιοποιείται το μοντέλο της συνεργατικής μάθησης με την ενσωμάτωση μεθόδων και αντίστοιχων συνεργατικών ψηφιακών εργαλείων που αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό για τη δόμηση ενός διαδραστικού μαθήματος εντός και εκτός του πλαισίου της σχολικής τάξης. Ειδικότερα, στο τρίτο σκέλος της παρούσας έρευνας αξιοποιούνται τα ψηφιακά εκπαιδευτικά σενάρια που σχεδιάστηκαν για το ψηφιακό εκπαιδευτικό παιχνίδι σοβαρού σκοπού «ΒΥΡΩΝ» και για τις Εκπαιδευτικές Διαδρομές της πλατφόρμας POLYSEMI ως μια καινοτόμα διδακτική πρόταση για το σχεδιασμό του μαθήματος της Ιστορίας. Ο συνδυασμός και των τριών αυτών παραμέτρων προωθεί την καλλιέργεια της ενεργητικής μάθησης. Η εφαρμογή μιας τέτοιας μεθοδολογίας εξασφαλίζει την ικανότητα των μαθητών/-τριών να εντοπίζουν τους παράγοντες, τα αίτια, τις συνέπειες, να συσχετίζουν, να συγκρίνουν, να καταλήγουν σε συμπεράσματα, να ασκούνται στην προσέγγιση της ιστορικής γνώσης, καλλιεργώντας την ιστορική σκέψη. Η διδακτική προσέγγιση της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας υποστηριζόμενη από τον σχεδιασμό ψηφιακών εκπαιδευτικών σεναρίων συνεργατικής μάθησης δημιουργεί νέα δεδομένα στον τρόπο πρόσληψης και κατανόησης του ιστορικού παρελθόντος, που διαφοροποιούνται από τις θεσμοθετημένες μορφές ιστορικής εκπαίδευσης.