Η αντιμετώπιση των αντιρρησιών συνείδησης σε σχέση με την υποχρέωση εκπλήρωσης στρατιωτικής υπηρεσίας στα νομικά συστήματα Ελλάδας, Κύπρου και Γερμανίας: συγκριτική μελέτη

Abstract

Freedom of conscience in European history over the centuries resulted to constitute a universally recognized right. It does not consist only of the conscious choice of a person to adopt a certain life attitude based on religious, philosophical, ideological, humanitarian or political beliefs, but also of the possibility to adjust these beliefs in such a way that no socially protected good is harmed. In the modern legal world, freedom of conscience is protected as a right both in the international context and constitutionally at the state level. Every modern organized state includes at its hard core an organized military structure, the Armed Forces. Conscientious objection manifests itself as opposition to what the legal order can impose as an obligation. In this particular thesis, the object of research is the conscientious objection in relation to compulsory military service, which is imposed by the state through specific rules of law. It is emphasized, however, that conscientious objection is not inextricably linked to military service, but is only a form of its manifestation. There are forms of conscientious objection in the medical field as well. Those who refuse to serve in the Armed Forces by bearing arms and military identity due to their religious or ideological beliefs are therefore classified as conscientious objectors in terms of conscription. The genuine beliefs of conscientious objectors are those which differentiate them from those who simply wish to avoid compulsory military service. Besides, the vast majority of conscientious objectors wish to contribute to national defense by performing alternative service. The research is structured at three levels, international, European and national. At the international level, the acts of the organs of the United Nations reflect the legal framework for the protection of conscientious objection as a right. At the European level, the protection of conscientious objection is evident in the European Convention on Human Rights, the jurisprudence of the European Court of Human Rights and the legislative output of the European Union institutions. At the state level, the research focuses on the influence of conscientious objection in the administrative, constitutional and criminal legal spheres and how it has influenced both legislative production and jurisprudential practice in Greece, Cyprus and Germany. The comparison of the state laws under investigation is a separate part of the thesis. The comparative study at the level of legal rules and jurisprudence includes, on the one hand, the influence of compulsory conscription on the legislative recognition of conscientious objection, and on the other, the legislative framework of each country regarding the provision of alternative service. However, beyond the legal rules and their application, it was deemed necessary to investigate the historical and social context within which they were implemented, as well as the influence of the geographical location and the ruling religious concepts in the three states. Finally, an analysis is attempted as to whether the legal regulations of the countries under consideration coincide with the provisions of international and European texts. The objective of the comparative study is to understand as well as possible both the positive arrangements and the shortcomings presented in the legal treatment of conscientious objection in the three states. In addition, the investigation of the social, historical, geographical and religious conditions that shaped the application of the rules of law, which differed in each state and, depending on their specificities, positively or negatively affected the acceptance of conscientious objectors and, by extension, the formation of the legal framework that protects them. From the combination of all the above and the exposure of examples, the importance of both armed military service and alternative service in the contribution to national defense and to the well-being of society in general emerges.

Η ελευθερία της συνείδησης στην ευρωπαϊκή ιστορία με την πάροδο των αιώνων κατέληξε να αποτελεί ένα καθόλα αναγνωρισμένο δικαίωμα. Αυτή δε συνίσταται μόνο στη συνειδητή επιλογή ενός ατόμου για υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης στάσης ζωής βασισμένης σε θρησκευτικές, φιλοσοφικές, ιδεολογικές, ανθρωπιστικές ή πολιτικές πεποιθήσεις αλλά και στη δυνατότητα να προσαρμόσει τις πεποιθήσεις αυτές κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μη θίγεται κάποιο κοινωνικά προστατευόμενο αγαθό. Στο σύγχρονο νομικό κόσμο, η ελευθερία συνείδησης προστατεύεται ως δικαίωμα τόσο στο διεθνές πλαίσιο όσο και σε κρατικό επίπεδο συνταγματικά. Κάθε σύγχρονο οργανωμένο κράτος συμπεριλαμβάνει στον σκληρό πυρήνα του μια οργανωμένη στρατιωτική δομή, τις Ένοπλες Δυνάμεις. Η αντίρρηση συνείδησης εκδηλώνεται ως αντίθεση απέναντι σε αυτό που η έννομη τάξη μπορεί να επιβάλλει ως υποχρέωση. Στη συγκεκριμένη διατριβή, αντικείμενο έρευνας αποτελεί η αντίρρηση συνείδησης σε σχέση με την υποχρεωτική στρατιωτική υπηρεσία, η οποία επιβάλλεται από το κράτος μέσω συγκεκριμένων κανόνων δικαίου. Τονίζεται ωστόσο ότι η αντίρρηση συνείδησης δεν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη στρατιωτική υπηρεσία, παρά μόνο αποτελεί μια μορφή εκδήλωσής της. Υπάρχουν μορφές εκδηλώσεις αντίρρησης συνείδησης και στον ιατρικό χώρο. Ως αντιρρησίες συνείδησης επομένως όσον αφορά στην υποχρέωση στράτευσης χαρακτηρίζονται όσοι αρνούνται να υπηρετήσουν στις Ένοπλες Δυνάμεις ένοπλα και με στρατιωτική ιδιότητα λόγω των θρησκευτικών ή ιδεολογικών τους πεποιθήσεων. Οι γνήσιες πεποιθήσεις των αντιρρησιών συνείδησης είναι αυτές που τους διαφοροποιούν από όσους απλά επιθυμούν να αποφύγουν την εκπλήρωση υποχρεωτικής στρατιωτικής υπηρεσίας. Εξάλλου, η συντριπτική πλειοψηφία των αντιρρησιών συνείδησης επιθυμεί τη συνεισφορά στην εθνική άμυνα με την εκτέλεση εναλλακτικής υπηρεσίας. Η έρευνα δομείται σε τρία επίπεδα, διεθνές, ευρωπαϊκό και κρατικό. Σε διεθνές επίπεδο, οι πράξεις των οργάνων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αποτυπώνουν το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της αντίρρησης συνείδησης ως δικαιώματος. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η προστασία της αντίρρησης συνείδησης είναι εμφανής στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στη νομοθετική παραγωγή των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε κρατικό επίπεδο, η έρευνα επικεντρώνεται στην επιρροή της αντίρρησης συνείδησης στο διοικητικό, συνταγματικό και ποινικό πεδίο και στο πόσο επηρέασε τόσο τη νομοθετική παραγωγή όσο και τη νομολογιακή πρακτική σε Ελλάδα, Κύπρο και Γερμανία. Η σύγκριση των υπό έρευνα κρατικών δικαίων αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι της διατριβής. Η συγκριτική μελέτη σε επίπεδο νομικών κανόνων και νομολογίας περιλαμβάνει αφενός μεν την επιρροή της υποχρεωτικότητας της στράτευσης στη νομοθετική αναγνώριση της αντίρρησης συνείδησης, αφετέρου δε το νομοθετικό πλαίσιο κάθε χώρας όσον αφορά στην πρόβλεψη εναλλακτικής υπηρεσίας. Πέραν ωστόσο των δικαιϊκών κανόνων και της εφαρμογής τους, κρίθηκε αναγκαίο να διερευνηθεί το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου αυτοί εφαρμόστηκαν, καθώς και η επιρροή της γεωγραφικής θέσης και των κρατουσών θρησκευτικών αντιλήψεων στα τρία κράτη. Τέλος, επιχειρείται ανάλυση κατά πόσο οι νομικές ρυθμίσεις των υπό εξέταση κρατών συμπλέουν με τις προβλέψεις των διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων. Στόχευση της συγκριτικής μελέτης κατέστη η όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση τόσο των θετικών ρυθμίσεων όσο και των ατελειών που παρουσιάζονται στη νομική αντιμετώπιση των αντιρρησιών συνείδησης στα τρία κράτη. Επιπλέον, η διερεύνηση των κοινωνικών, ιστορικών, γεωγραφικών και θρησκευτικών συνθηκών που διαμόρφωσαν την εφαρμογή των κανόνων δικαίου, οι οποίες σε κάθε κράτος διαφοροποιούνταν και, αναλόγως των ιδιαιτεροτήτων τους, επηρέαζαν θετικά ή αρνητικά την αποδοχή των αντιρρησιών συνείδησης και κατ’ επέκταση τη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου που τους προστατεύει. Από το συνδυασμό όλων των ανωτέρω και την έκθεση παραδειγμάτων ανακύπτει η σημασία τόσο της ένοπλης στρατιωτικής υπηρεσίας όσο και της εναλλακτικής υπηρεσίας στη συμβολή της εθνικής άμυνας αλλά και στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου εν γένει.