Ο λόγος των ελληνικών ΜΜΕ για τη Γερμανία και τους Γερμανούς: το παράδειγμα της κάλυψης του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου 2006

Abstract

The primary objective of this dissertation is to examine how Germanness is constructed in the discourse of Greek mass media. Sports journalism was selected as the ideal symbolic field for the construction of national identities. The analysis, based on materials from print and broadcast media, was conducted using Critical Discourse Analysis, particularly the Discourse-Historical Approach by Wodak et al. (1998), Reisigl and Wodak (2001), and Reisigl and Wodak (2020). The focus was on identifying the strategies used to construct Germanness in discourse (such as strategies of nomination, predication, argumentation, transformation, perspectivation and intensification/mitigation), along with the linguistic and rhetorical devices used to realize these strategies, with special emphasis on metaphors, metonymies and the use of humour. Two dominant argumentative topoi were identified: the topos of history and the topos of climate. The topos of history includes explicit or implicit references to the historical context of World War II, while the topos of climate refers to a contrasting argumentative axis between the Southern/Mediterranean and the Northern mentality (or habitus), where the national teams participating in the sports event are positioned. The analysis revealed that Germanness is represented through entrenched stereotypical elements and is contrasted with Greekness. Furthermore, the construction of Germanness is achieved through strategies of intensification, mitigation or transformation, and is often subject to metalinguistic critique. The conclusions were compared with findings from more recent research on discourse about Germans during the 2009 European economic crisis. Additionally, the study’s results could be valuable for educators teaching German as a foreign language, as they provide insights into the mass media representations of Germans and their impact on Greek students’ attitudes towards the German language and culture.

Κύριος στόχος της παρούσας διατριβής είναι η μελέτη της κατασκευής της γερμανικότητας στον λόγο των ελληνικών ΜΜΕ. O αθλητικός δημοσιογραφικός λόγος επιλέχθηκε ως ιδανικό συμβολικό πεδίο για την κατασκευή εθνικών ταυτοτήτων. Η ανάλυση του υλικού, που αποτελείται από κείμενα έντυπου και τηλεοπτικού λόγου, βασίστηκε στην Κριτική Ανάλυση Λόγου, και ειδικότερα στη Λογοϊστορική προσέγγιση των Wodak et al.(1998), Reisigl / Wodak (2001) και Reisigl / Wodak (2020). Το κύριο ενδιαφέρον ήταν η αναζήτηση των στρατηγικών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή της γερμανικότητας στον λόγο (στρατηγικές ονομάτισης, κατηγόρησης, μετασχηματισμού, προοπτικοποίησης, ενίσχυσης / μετριασμού και επιχειρηματολογικές στρατηγικές), καθώς και των γλωσσικών και ρητορικών μέσων με τα οποία πραγματώνονται οι στρατηγικές αυτές, δίνοντας έμφαση στις μεταφορές, τις μετωνυμίες και το χιούμορ. Εντοπίστηκε η χρήση δύο κυρίαρχων επιχειρηματολογικών τόπων: του τόπου της ιστορίας και του τόπου του κλίματος. Στον τόπο της ιστορίας εντάσσονται οι ρητές ή υπόρρητες αναφορές στο ιστορικό πλαίσιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ο τόπος του κλίματος αναφέρεται σε έναν αντιθετικό επιχειρηματολογικό άξονα Νότιας / Μεσογειακής και Βόρειας ιδιοσυγκρασίας (ή habitus), στον οποίο τοποθετούνται οι εθνικές ομάδες που συμμετέχουν στην αθλητική διοργάνωση. Η ανάλυση αποκάλυψε την αναπαράσταση της γερμανικότητας με παγιωμένα στερεότυπα στοιχεία, τα οποία ενίοτε αντιπαραβάλλονται με την ελληνικότητα. Εκτός αυτού, η κατασκευή της γερμανικότητας επιτυγχάνεται μέσω στρατηγικών ενίσχυσης, μετριασμού ή μετασχηματισμού, ενώ αποτελεί συχνά αντικείμενο μεταγλωσσικής κριτικής. Τα συμπεράσματα συγκρίθηκαν με διαπιστώσεις πιο πρόσφατων ερευνών για τον λόγο για τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης του 2009. Επιπλέον, τα ευρήματα της μελέτης μπορούν να φανούν χρήσιμα σε εκπαιδευτικούς της γερμανικής ως ξένης γλώσσας, καθώς παρέχουν πληροφορίες για τις αναπαραστάσεις της γερμανικότητας στα ελληνικά ΜΜΕ και την επίδρασή τους στις στάσεις των Ελλήνων σπουδαστών της γερμανικής γλώσσας.

Das Hauptziel vorliegender Dissertation ist, die Konstruktion der deutschen Identität und Kultur (‚germanness‘) im griechischen massenmedialen Diskurs zu untersuchen. Dabei eignet sich der Diskurs der Sportmedien als ideales Symbolfeld für die Konstruktion nationaler Identitäten. Das untersuchte Korpus besteht aus Print- und Fernsehtexten, die mittels Kritischer Diskursanalyse, insbesondere des Historischen Diskursansatzes nach Wodak et al.(1998), Reisigl /Wodak (2001) und Reisigl / Wodak (2020) analysiert wurden. Bei der Analyse wurden verschiedene diskursive Strategien, darunter referentielle, prädikative, Argumentations-, Perspektivierungs- und Transformationsstrategien sowie deren sprachliche Realisierungsformen identifiziert. Besonders hervorgehoben wurde der Gebrauch von Metaphern, Metonymien und Humor als rhetorische Mittel. Zwei bedeutende Argumentationstopoi traten dabei deutlich hervor: der Topos der Geschichte und der Topos des Klimas. Der erste Topos bezieht sich auf intertextuelle Verbindungen zum zweiten Weltkrieg, während der Klimatopos ein bipolares Modell instrumentalisiert, das nationale Mentalität (habitus) anhand geographischer Kriterien beschreibt und dabei Ähnlichkeit und Differenz auf einer Nord-Süd-Achse darstellt. Insgesamt wurde die deutsche Identität im griechischen Mediendiskurs stark mit festen stereotypen Vorstellungen verknüpft, wobei sie auch durch den Kontrast zur griechischen Identität konstruiert wird. Hierbei traten auch Intensivierungs-, Abschwächungs- und Transformationsdiskursstrategien sowie metalinguistische Kritik der Konstruktion der deutschen Identität zutage. Die Ergebnisse der Dissertation bieten sich zudem eine wertvolle Grundlage für vergleichende Studien, insbesondere im Kontext der europäischen Wirtschaftskrise ab 2009. Darüber hinaus könnten die Ergebnisse der Studie für Lehrkräfte, die Deutsch als Fremdsprache unterrichten, wertvoll sein, da sie Einblicke in die Darstellung der Deutschen in den Massenmedien und deren mögliche Auswirkungen auf die Einstellung griechischer Lernender gegenüber der deutschen Sprache und Kultur bieten.