Τα αναθηματικά ανάγλυφα της Πελοποννήσου: εικονογραφία, ερμηνεία και σημασία στη διαχρονική μελέτη της λατρείας, από την αρχαϊκή έως και τη ρωμαϊκή περίοδο

Abstract

This doctoral thesis collects and critically presents a considerable number of stone slabs (stelae), decorated in relief, which were found in various regions of the Peloponnese, from the Archaic up to the Roman periods. Through the stylistic, typological and iconographic analysis, as well as the interpretation of the reliefs, an attempt is made to clarify and understand the inextricably linked religious context as it was formed through the centuries. Specifically, the dissertation gathers as many reliefs as possible, presented either in excavation reports, or in the context of more general treatises on the worship of gods and heroes or finally in articles in festschrifts and journals. At the same time, after permission from ephorates of antiquities, an on-site autopsy was carried out in the archaeological sites and the museums' storerooms for the study of unpublished material, which was correlated with the already known reliefs, offering a reassessment on the interpretation of their iconography as it emerges both from the mythical narrative and the political and religious aspects of each period. After the first (introductory) chapter, the pursuit of the reliefs is carried out in each geographical area, starting from the north with Corinth, Argolis, Achaia and Arcadia and ending with the two broad southern territories of Messenia and Laconia. For each region brief introductions are made about its historical and archaeological development, on the iconography of deities and heroes and then the examination focuses on the reliefs, for which an attempt is made to integrate them into a wider religious context, complementing the written sources or being the only indication when these are absent. The concluding chapter focuses on certain issues, such as those of local workshops and on those cases when in certain cities and periods the reliefs were not enough in number or were altogether missing.

Στην παρούσα μελέτη συγκεντρώνεται και παρουσιάζεται κριτικά ένας ικανός αριθμός ανάγλυφα κοσμημένων λίθινων στηλών, οι οποίες είχαν ανατεθεί σε διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου, από την αρχαϊκή εποχή μέχρι και την εποχή της ρωμαϊκής ισχύος. Μέσω της τεχνοτροπικής, τυπολογικής και εικονογραφικής ανάλυσης, καθώς και της ερμηνευτικής πραγμάτευσης των αναγλύφων επιχειρείται η αποσαφήνιση και η κατανόηση του άρρηκτα συνδεδεμένου θρησκευτικού (λατρευτικού) πλαισίου, όπως αυτό διαμορφώθηκε με την πάροδο των αιώνων. Συγκεκριμένα, επιχειρείται η συγκέντρωση κατά το δυνατόν περισσότερων αναγλύφων όπως αυτά δημοσιεύτηκαν είτε σε ανασκαφικές αναφορές, είτε στο πλαίσιο γενικότερων πραγματειών για τη λατρεία θεών και ηρώων, ή, τέλος, σε αυτοτελή επιστημονικά άρθρα. Παράλληλα, μετά από άδεια των αρμόδιων εφορειών αρχαιοτήτων, πραγματοποιήθηκε επιτόπια αυτοψία στους αρχαιολογικούς χώρους και τις αποθήκες των μουσείων και μελετήθηκε αδημοσίευτο υλικό, το οποίο συσχετίστηκε με τα ήδη γνωστά ευρήματα, προσφέροντας μία επανεκτίμηση στην ερμηνεία της εικονογραφίας τους, όπως αυτή προκύπτει αφενός από τη μυθική αφήγηση και αφετέρου από τη θρησκευτική και πολιτική πραγματικότητα της εκάστοτε εποχής. Μετά το πρώτο (εισαγωγικό) κεφάλαιο, η επισκόπηση των αναγλύφων πραγματοποιείται ανά γεωγραφική περιοχή, εκκινώντας από βορρά με την Κορινθία, την Αργολίδα, την Αχαΐα και την Αρκαδία και καταλήγοντας στις δύο ευρείες νότιες επικράτειες της Μεσσηνίας και της Λακωνίας. Σε κάθε περιοχή πραγματοποιούνται συνοπτικές εισαγωγές για την ιστορική και την αρχαιολογική της εξέλιξη καθώς και για την εικονογραφία των θεών και των ηρώων και έπειτα η εξέταση επικεντρώνεται στις ανάγλυφες στήλες, για τις οποίες επιχειρείται η ένταξή τους σε ένα ευρύτερο θρησκευτικό (λατρευτικό) πλαίσιο, συμπληρώνοντας τις γραμματειακές πηγές ή αποτελώντας την μόνη ένδειξη όταν αυτές απουσιάζουν. Η συμπερασματική αναφορά στο συγκεντρωμένο υλικό εστιάζει σε ορισμένα ζητήματα όπως αυτά των τοπικών "σχολών" και εργαστηρίων και της αναλογίας των ευρισκομένων αναγλύφων ανά πόλεις και εποχές.