Les fêtes nouvelles: enquête sur les idéaux de la société ouverte et leur mise en scène: Paris 1981-2014

Abstract

The present thesis examines the installation of new festive events in France, and more particularly in Paris, since the 80s. These celebrations mark a shift in regard to "traditional" celebrations which mostly revolve around the concepts of the sacred and the nation. Nourished by an ethnographic observation of several years, this work highlights a variety of aspects: the process of their invention and their creation and by the public authorities; the supervision of the events by cultural managers or associations and collectives; the invention of new ritual forms and the adaptation of older ones; the design of the urban scenery and the use of distinctive codes; the appropriation of these events fro, the society and the various debates to which they gave rise. Each part of the thesis deals with a celebration in an independent way. The Fête de la musique, the Gay Pride and the Nuit blanche are analyzed here in priority. However, next to them parade also other events, entirely new and ambitious, such as the European Capital of Culture and the Allumées of Nantes which offer a better insight into changes that took place on a European level. Finally, based on Durkheim's classic thesis, this work proposes to consider these festive events as an entry point into a greater inquiry about the ideals of the open society. The asserted intention of the organizers to put in place a new conception of living together and the social bond is in many ways the occasion to celebrate a French and European society, that is peaceful, reconciled and tolerant.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει την εγκαθίδρυση νέων εορταστικών εκδηλώσεων στη Γαλλία, και ειδικότερα στο Παρίσι, από τη δεκαετία του '80 και μετά. Οι γιορτές αυτές σηματοδοτούν μια στροφή σε σχέση με τις "παραδοσιακές" γιορτές που περιστρέφονται κυρίως γύρω από τις έννοιες του ιερού και του έθνους. Τροφοδοτημένη από μια εθνογραφική παρατήρηση αρκετών ετών, η διατριβή αυτή αναδεικνύει πολυάριθμες πτυχές: την επινόηση και δημιουργία των γιορτών από δημόσιες αρχές, την υλοποίηση τους από πολιτιστικούς μάνατζερ, ενώσεις, φορείς και συλλογικότητες, την επινόηση νέων και την προσαρμογή παλαιότερων τελετουργικών μορφών, τη σκηνοθεσία του αστικού τοπίου και τη χρήση διακριτικών κωδίκων και συμβόλων, την οικειοποίηση αυτών των συμβόλων από την κοινωνία και τέλος, τις συζητήσεις και τις διαμάχες που αυτές οι γιορτές γέννησαν. Κάθε μέρος της διατριβής είναι αφιερωμένο σε μια γιορτή. Η Fête de la musique, το Gay Pride και η Nuit blanche αναλύονται εδώ κατά προτεραιότητα. Ωστόσο, δίπλα τους παρελαύνουν και άλλες γιορτές, εντελώς νέες και φιλόδοξες, όπως η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και οι "Allumées" της Νάντης, οι οποίες προσφέρουν μια καλύτερη εικόνα των κοινωνικών και πολιτιστικών μεταστροφών που έλαβαν χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τέλος, με βάση την κλασική θέση του Durkheim, η εργασία αυτή προτείνει να θεωρήσουμε αυτές τις γιορτές σημείο εισόδου σε μια ευρύτερη προβληματική αναφορικά με τα ιδανικά της ανοικτής κοινωνίας. Η διακηρυγμένη πρόθεση των διοργανωτών να θέσουν σε εφαρμογή μια νέα αντίληψη για την συνύπαρξη και τον κοινωνικό δεσμό είναι από πολλές απόψεις η αφορμή για να γιορταστεί μια γαλλική και ευρωπαϊκή κοινωνία, ειρηνική, συμφιλιωμένη και ανεκτική.

La présente thèse porte sur la mise en place des nouvelles manifestations festives en France, et plus particulièrement à Paris, depuis les années 80. Ces fêtes marquent un déplacement par rapport aux fêtes « traditionnelles » qui étaient en grande partie organisées autour des concepts de sacré et de nation. Nourri par une observation ethnographique de plusieurs années, ce travail met en évidence une multiplicité de facettes des fêtes nouvelles: les processus de conceptualisation et de création par les autorités publiques ; leur gestion et mise en œuvre par des managers culturels ou par des associations et des collectifs ; l’invention de nouvelles formes rituelles ou l’adaptation de plus anciennes ; les mises en scène urbaines et l’emploi des codes distinctifs ; l’appropriation de ces fêtes par la société et les différents débats qu’elles ont soulevés. Chacune des trois parties de la thèse est consacrée à une fête. Une place majeure est réservée à la Fête de la musique, la Marche des fiertés et la Nuit blanche, sans pour autant passer sous silence d’autres fêtes résolument nouvelles et d’envergure, telles que la Capitale européenne de la culture et les Allumées de Nantes, permettant de mieux saisir les mutations qui s’opèrent au niveau européen. Enfin, s’appuyant sur la thèse classique de Durkheim, ce travail propose d’envisager ces fêtes comme points d’entrée pour appréhender les idéaux de la société ouverte. L’intention affirmée des organisateurs de mettre en place une nouvelle conception du vivre ensemble et du lien social, est à bien des égards l’occasion de célébrer une société française et européenne, pacifique, réconciliée et tolérante.